Ethics code: IR.SSU.SPH.REC.1398.129
Taherzadeh Chenani K, Jahangiri M, Jafari Nodoushan R, Madadizadeh F, Fallah H. Assessment of the probability of human error occurring in the process of appendectomy operation using SPAR-H method. tkj 2020; 12 (2) :17-28
URL:
http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1062-fa.html
طاهرزاده چنانی خلیل، جهانگیری مهدی، جعفری ندوشن رضا، مددی زاده فرزان، فلاح حسین. ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی در فرآیند عمل جراحی آپاندکتومی با استفاده از روش استاندارد واکاوی ریسک خطای انسانی (SPAR-H). فصلنامه علمی تخصصی طب کار. 1399; 12 (2) :17-28
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1062-fa.html
گروه مهندسی بهداشت حرفه ای، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، یزد، ایران ، khalil.tchenani@yahoo.com
متن کامل [PDF 605 kb]
(588 دریافت)
|
چکیده (HTML) (1948 مشاهده)
متن کامل: (1427 مشاهده)
ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی در فرآیند عمل جراحی آپاندکتومی با استفاده از روش استاندارد واکاوی ریسک خطای انسانی (SPAR-H)
خلیل طاهرزاده چنانی[1]، مهدی جهانگیری2، رضا جعفری ندوشن3*، فرزان مددی زاده4، حسین فلاح5،6
چکیده
مقدمه: پیامدهای جبرانناپذیر خطای انسانی در بخش بهداشت و درمان، ایمنی بیماری را به یک اصل با اهمیت در مشاغل پزشکی تبدیل کرده است. هدف از مطالعه حاضر بررسی احتمال خطای انسانی در پرسنل اتاق عمل در فرآیند عمل جراحی آپاندکتومی بود.
روش بررسی: این مطالعه مقطعی و توصیفی جهت شناسایی و ارزیابی احتمال خطای انسانی در وظایف پرسنل اتاق عمل در فرآیند عمل جراحی آپاندکتومی در بیمارستان شهید صدوقی یزد صورت گرفت. در ابتدا با مصاحبه با پرسنل و مطالعه روند و رویههای انجام کار، وظایف شغلی پرسنل با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی وظایف (HTA) مورد واکاوی قرارگرفتهاند. در نهایت احتمال خطا با استفاده از روش SPAR-H برای وظایف متفاوت محاسبه شد.
نتایج: احتمال خطای انسانی میانگین برای کل وظایف برابر 173/0 بود. همچنین بیشترین میانگین احتمال خطا مربوط به وظایف متخصص بیهوشی (23/0) و کمترین مربوط به وظایف اسکراب (101/0) بوده است.
نتیجهگیری: بیشتر بودن احتمال رخداد خطا در وظیفه تکرار داروهای بیهوشی نسبت به بقیه وظایف میتواند نشانگر تأثیر زیاد فرآیندهای شناختی در رخداد خطا باشد. جهت کاهش احتمال خطای انسانی میتوان کاهش وابستگی را از طریق انجام وظایف توسط افراد متفاوت و در صورت امکان با فاصله زمانی از هم انجام داد. همچنین استرس، پیچیدگی و رویههای کاری بهعنوان مهمترین عوامل مؤثر بر قابلیت اطمینان انسانی شناخته شدند.
واژههای کلیدی: خطای انسانی، اتاق عمل، عوامل شکلدهنده عملکرد، SPAR-H
مقدمه
خطای انسانی عامل اصلی بروز حوادث صنعتی و حمل و نقل به شمار میرود که در این بین بخش بهداشت و درمان از اثرات آن مصون نیست (1). بیش از 90 درصد حوادث هستهای، بیش از 80 درصد حوادث صنایع شیمیایی، بیش از 75 درصد حوادث دریایی و بیش از 70 درصد حوادث صنایع هوایی ریشه در خطای انسانی دارند (2).
نتایج بررسیهای متفاوت در بخش بهداشت و درمان نشان از این دارند که 87 درصد علل حوادثی که ایمنی بیمار را تهدید میکنند ریشه در خطای انسانی دارند (3). در ایالاتمتحده آمریکا خطای انسانی سومین عامل مرگومیر در بخش درمان عنوان شده است (4). بر اساس اعلام رسمی موسسه پزشکی آمریکا (Institute of Medicine) سالانه بین 44000 تا 98000 مورد مرگ ناشی از خطای پزشکی اتفاق میافتند (5). همچنین در کشور سوییس 29 درصد از گزارشهای فردی بیانگر وجود خطای پزشکی هستند که از این بین 8/2 درصد از این خطاها برای بیماران پیامد منفی به همراه داشتهاند (6).
مطالعات مختلف علت رخداد خطای انسانی را ترکیبی از عوامل متفاوتی از قبیل عوامل انسانی، عوامل مدیریتی و سازمانی، شرایط محیطی، طراحی تجهیزات، پیچیدگی وظایف، روشهای انجام کار و ... را عنوان نمودهاند (7). در مطالعهای دلیل خطای انسانی را به عدم واکنش مناسب افراد به رویدادهای اتفاقی و طراحی نامناسب سیستمها در شرایط بحرانی نسبت میدهند (8).
توجه به موضوع و اهمیت خطای پزشکی از اواخر قرن بیستم به شکل جدی آغاز شد (9). تعاریف متفاوتی از خطای انسانی ارائهشده است. Hollnagel خطای انسانی را بهعنوان فعالیت نادرستی که به شکست در دستیابی به نتیجه موردنظر منجر میشود و پیامدی ناخواستهای به دنبال دارد تعریف میکند (10). Dhillon در سال 2007 خطای انسانی را بهعنوان ناکامی در انجام کار معین که میتواند فعالیتهای برنامهریزیشده را مختل سازد و یا منجر به آسیب و خسارت شود، تعریف نموده است (11). Kumar خطاهای انسانی را به انواع خطای ارتکاب، خطای غفلت یا سهلانگاری، خطای انتخاب، خطای توالی، خطای زمان و خطای کیفی تقسیمبندی نموده است (12). در تقسیمبندی دیگری خطاهای انسانی در فعالیتهای پزشکی را شامل خطا در تشخیص، تجویز، ثبت و درمان، خطا سیستمی، خطای وابسته به تکنولوژی و خطاهای فرآیندی و سازمانی عنوان نمودند (13). در تعریفی دیگر خطا در حرفههای پزشکی را بهعنوان ناتوانی در انجام یک عمل طبق برنامه ارائه شده که میتواند منجر به پیامدهای نامطلوب گردد، تعریفشده است که این پیامدها میتوانند آسیبها و صدمات متعددی را برای بیمار به همراه داشته باشند (14).
مطالعات مختلف نتایج متفاوتی را ارائه دادهاند. در مطالعه Balas و همکاران اشاره بر این شد که 30 درصد از پرستاران در طی 28 روز حداقل مرتکب یک مورد خطا میشوند (15). همچنین وخامت و عواقب پیامدهای خطای انسانی در بخشهای مراقبتهای ویژه، اتاق عمل و اورژانس میتواند دوچندان باشد (16,17).
عمل جراحی یکی از مهمترین خدمات در بخش بهداشت و درمان میباشد که حدود 40 درصد از هزینههای بیمارستانی را به خود اختصاص میدهد (18). جهت انجام هر عمل جراحی باید بخشها و منابع مختلفی هماهنگی لازم را باهم داشته باشند و همه پیشنیازها برآورده شود (19). ارزیابی احتمال خطای انسانی در بخشهای متفاوت درمانی از قبیل بخش مراقبتهای ویژه قلبی (20)، کارکنان فوریتهای پزشکی (21)، بخش اورژانس زایمان (22) و... صورت گرفته است. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی در وظایف شغلی کارکنان اتاق عمل در فرآیند عمل جراحی آپاندکتومی با استفاده از روش واکاوی ریسک خطای انسانی بوده است.
روش بررسی
این پژوهش یک مطالعه مقطعی و توصیفی به جهت شناسایی و ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی در فرآیند عمل جراحی آپاندکتومی در اتاق عمل بیمارستان شهید صدوقی یزد در سال 1398 صورت گرفت. در مرحله اول با مصاحبه با کارکنان و مطالعه روند و رویههای انجام کار و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی وظایف (Hierarchical Task Analysis) (23)، فرآیند عمل جراحی و وظایف پرسنل اتاق عمل مورد تجزیهوتحلیل قرارگرفتهاند. در مرحله بعد از روش استاندارد واکاوی ریسک خطای انسانی (standardized plant analysis risk-human- SPAR-H) جهت محاسبه و کمی سازی احتمال رخداد خطای انسانی در وظایف شغلی انتخابشده (دارای اهمیت نسبی بیشتر نسبت به بقیه وظایف شغلی) استفادهشده است (24).
چارچوب اصلی این روش شامل تعیین وقایع ناکامی انسان بر اساس دو بخش تشخیصی و عملکردی میباشد. در این روش خطای انسانی بر اساس نرخ خطای اسمی، عوامل شکلدهنده عملکرد و وابستگی خطاها بین وظایف شغلی محاسبه میشود (2, 8).
عوامل شکلدهنده عملکرد، شامل جنبههایی از رفتار انسان، محیط، سازمان و وظیفه میباشند که عملکرد انسانی را تحت تأثیر قرار داده و سبب افزایش و یا کاهش قابلیت اطمینان انسانی شوند (25). در روش SPAR-H عوامل شکلدهنده عملکرد (Performance Shaping Factors) شامل زمان در دسترس، استرس/ عوامل استرسزا، پیچیدگی، تجربه/ آموزش، رویهها، ارگونومی/ تعامل انسان-ماشین (Human Machine Interaction)، تناسب با وظیفه و فرآیندهای کاری میباشند (24). مراحل اجرای مطالعه حاضر به قرار زیر بودند (شکل 1) (24, 26):
مرحله اول: تجزیه و تحلیل وظایف شغلی؛
با مشاهده روند انجام کار و مصاحبه با پرسنل اتاق عمل، وظایف شغلی آنها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی وظایف مورد تحلیل قرارگرفتهاند.
مرحله دوم: دستهبندی وظایف به سه دسته تشخیصی، عملکردی یا هر دو؛
در این مرحله وظایف شناساییشده در مرحله پیشین، دریکی از سه دسته عنوانشده، طبقهبندیشدهاند. در این بین وظایف تشخیصی، وظایفی هستند که بهطورمعمول مستلزم درک شرایط، برنامهریزی و اولویتبندی فعالیتها و تعیین اقدامات عملی مناسب میباشند. شایان ذکر است که انجام اینگونه وظایف نیازمند پردازش ذهنی و به دانش و تجربه متکی هستند. وظایف عملکردی، وظایفی هستند که به انجام یک یا چند فعالیت که توسط وظایف تشخیصی یا قوانین و رویههای کاری مشخصشده باشند، اشاره دارند. وظایف تشخیصی-عملکردی (ترکیبی) هم شامل هر دو بعد یادشده میباشند (8, 24).
مرحله سوم: نرخبندی عوامل مؤثر بر عملکرد؛
در بسیاری از روشهای ارزیابی قابلیت اطمینان انسانی از عوامل مؤثر بر عملکرد جهت پیشبینی احتمال رخداد خطای انسانی استفاده میشود. در این مرحله به هرکدام از عوامل هشتگانه مؤثر بر عملکرد یک ضریب با توجه به سطح منطبق بر آن اختصاص داده شد (جدول 1) (24).
مرحله چهارم: محاسبه PSF ترکیبی (Performance Shaping Factor composite)؛
در این مرحله PSFc (PSFc ترکیبی) از حاصلضرب ضرایب اختصاص دادهشده به هر یک از عوامل شکلدهنده عملکرد به دست آمد.
مرحله پنجم: محاسبه احتمال خطای انسانی در وظایف شناساییشده؛
در این مرحله احتمال رخداد خطای انسانی با توجه به تعداد عوامل شکلدهنده عملکرد منفی (عوامل کاهنده قابلیت اطمینان انسانی) محاسبه شد.
اگر تعداد عوامل شکلدهنده عملکرد دو مورد و یا کمتر باشند احتمال رخداد خطای انسانی برای وظایف تشخیصی، عملکردی و یا تشخیصی- عملکردی به ترتیب بر اساس روابط 1 و 2 محاسبه میگردد. (در روابط زیر احتمال خطای انسانی اسمی (Nominal Human Error Probability) برای وظایف تشخیصی و عملکردی به ترتیب 01/0 و 001/0 میباشند) (24).
رابطه 1: