دوره 13، شماره 1 - ( فصلنامه علمی تخصصی طب کار یزد 1400 )
جلد 13 شماره 1 صفحات 61-53 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: ir.goums.rec.1394.226
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Badeleh Shamooshaki M T, salehi yansari Z, bagherzade S. The relationship between Mindfulness and job stress in nurses. tkj 2021; 13 (1) :53-61
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1106-fa.html
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1106-fa.html
بادله شموشکی محمدتقی، صالحی یانسری زینب، باقرزاده سارا. رابطۀ ذهن‌آگاهی با استرس شغلی پرستاران. فصلنامه علمی تخصصی طب کار. 1400; 13 (1) :53-61
دانشگاه علوم پزشکی گلستان ، badeleh@gmail.com
متن کامل [PDF 847 kb]
(859 دریافت)
| چکیده (HTML) (1280 مشاهده)
رابطۀ ذهن‌آگاهی با استرس شغلی پرستاران
محمدتقی بادله شموشکی[1]، زینب صالحی یانه سری2، سارا باقرزاده3
چکیده
مقدمه: حرفۀ پرستاری به علت ماهیت آن در گروه مشاغل با استرس بالا قرار دارد و ذهن‌آگاهی یک نگرش خاص به تجربه است که متکی به دو عنصر حضور در زمان حال و پذیرش است. هدف این پژوهش تعیین رابطۀ بین ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران است.
روش بررسی: در این مطالعۀ توصیفی – همبستگی از تمام پرستاران شاغل در بیمارستان پنج آذر شهر گرگان، 270 نفر به صورت در دسترس وارد مطالعه شدند. برای گردآوری داده‌ها از سه پرسشنامۀ استاندارد شامل پرسشنامۀ ویژگیهای دموگرافیک، پرسشنامۀ ذهن‌آگاهی براون و ریان و پرسشنامۀ استرس شغلی پرستاری تافت و اندرسون استفاده شد سپس داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی در نرم‌افزار SPSS17 در سطح آماری 05/0 (p≤ 0.05) تجزیه و تحلیل شد.
نتایج: طبق نتایج حاصل از این پژوهش پرستاران بیمارستان پنج آذرگرگان با میانگین نمرات حدود 93/80 درصد دچار استرس شغلی در حد متوسط هستند. این متغیر با جنسیت و تأهل رابطۀ معنادار دارد. در این پژوهش میانگین نمرات ذهن‌آگاهی پرستاران حدود 20/72 است. علاوه بر این طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر گاهی و استرس شغلی همبستگی منفی( 24/0-) وجود دارد.
نتیجه‌گیری: متغیر ذهن‌آگاهی می‌تواند استرس شغلی پرستاران را پیشبینی کند و پرستارانی که ذهن‌آگاهی بیشتری دارند، استرس کمتری را تجربه می‌کنند.
واژه‌های کلیدی: استرس، استرس شغلی پرستاران، ذهن‌آگاهی
مقدمه
References:
1. Rashidi K, Pirzad Sh, Korzebor A, Moradi R, Kalhor M,Saatchi M. Prevalence occupational stress and its association with occupational and personal characteristics in nurses of government hospitals in Borujerd city in 2017. Journal of Nurse and Physician in war. 2017; 6(19):14-25
2. Pouraboli B, Esfandiari S, Ramezani T, Miri S, Jahani Y, Sohraby N. effectiveness of their teaching skills to reduce stress job psychological empowerment of nursing staff in intensive care units in the center of Shiraz Shahid Rajaee. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2016; 5(1):23-35. [Persian]
3. Butcher JN, Mineka S, Hooley JM. Abnormal psychology. Pearson Education India; 2017.
4. Zarei S, Arshdhosseini A. The Effectiveness of Mindfulness-Based Therapy on Job Stress and Job Self-efficacy of Physical Education Instructors; Journal of Sports psychology studies. 2018;7(26):45-60[Persian]
5. Biganeh J, AbolghasemiJ, Alimohammadi I, Ebrahimi H, Torabi Z, Ashtarinezhad A. Survey of Occupational Stress Effects on Burnout among Nurses. Journal of Knowledge & Health. 2018; 13(1). [Persian]
6. Botha E, Gwin T, Purpora Ch. The effectiveness of mindfulness based programs in reducing stress experienced by nurses in adult hospital settings: a systematic review of quantitative evidence protocol; JBI Database of Systematic Reviews & Implementation Reports;2015;13(10) 21 – 29; doi: 10.11124/jbisrir-2015-2380
7. Sarraj Khorrami A, Pasha R, Hafezi F, Bakhtiar Pour S, Eftekhar Z. Mindfulness Based Cognitive Therapy on the amount of using Defense Mechanisms of patients with Major Depressive Disorder. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2018; 8 :106-106[Persian]
8. Hosseini Z, Hazavehi M, Imanzad M. Study of job stress and its relationship with mental health of nurses. Journal of Nursing and Midwifery, Shahid Beheshti University of Medical Sciences and Health Services. 2013 ;23( 82):55-65.[Persian]
9. Burton A, Burgess C, Dean S, Koutsopoulou GZ , Hugh-Jones S. How Effective are Mindfulness-Based Interventions for Reducing Stress Among Healthcare Professionals? A Systematic Review and Meta-Analysis; Stress and Health (2016) Published online in Wiley Online Library (wileyonlinelibrary.com) DOI: 10.1002/smi.2673
10. Sharafi H, Gholami P, Sadeghi S, Ghorbani M, sobhani Q, Rezaei F. Job Stress and Related Factors among Staff of the Operation Room in Bandar Abbas. Iranian Journal of Rehabilitation Research in Nursing (IJRN). 2018; 4( 2):25-33.[Persian].
11. Fornes-Vives J, García-Banda G, Frias-Navarro D, Pascual-Soler M. Longitudinal study predicting burnout in Spanish nurses: The role of neuroticism and emotional coping. Personality and Individual Differences. 2019; 138:286-91.
12. Nabizadeh-Gharghozar Z, Sharifi K. Lifestyles of Iranian Nurses, Challenges and Solutions: A Systematic Review. Quarterly Journal of Nursing Management. 2020; 9(1): 36-45. [Persian]
13. Shalani B, Alimoradi F. Investigating the Relationship between Job Stress and Innovative Organizational Climate with Burnout in Hospital Personnel. Depiction of Health. 2020; 10(3): 218-226.
14. Hamidi Y, Bashirian S, Babamiri M, Norouzi B. Relationship between Stress and burnout of health workers. J Occup Hyg Eng. 2018; 5:35-43.[Persian]
15. Nesayan A, Assadi Gandomani R, Bagheri H. Relationship between Job Stress and Nurses’ Personality Traits and Spiritual Experiences. IJNR. 2017; 12 (3):44-49.
16. Mardani Hamooleh M, Ebrahimi E, Mostaghasi M, Taghavi Larijani T. Relationship between organizational justice and job stress among hospital personnel. ijme. 2013; 6 (3):64-71.[Persian]
17. Shareinia H, Khuniki F, Bloochi Beydokhti T, Eydi zeynabad A, Hosseini M. Comparison between job stress among emergency department nurses with nurses of other departments. Quarterly Journal of Nursing Management. 2018;6 (3 and 4): 48-56. [Persian]
18. Spoorthy MS. Mental health problems faced by healthcare workers due to the COVID-19 pandemic-a review. Asian Journal of Psychiatry. 2020.
19. Safarzadeh M, Jahangiri MM, Effectiveness Mindfulness-Based Stress Reduction on Occupational Stress and General Health Train Drivers in Kashan City. Occupational Medicine Quarterly Journal. 2019; 10(4): 31-40.[Persian]
20. Raj A, Kumar P. Efficacy of Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR): A Brief Overview. Journal of Disability Management and Rehabilitation. 2018;4(1): 73-81.
21. Mousavi SA, Zare-Moghaddam A, Gomnam A, Mirbluk bozorgi A, Hasani F. Mindfulness from theory to therapy. frooyesh. 2019; 8 (1):155-170. [Persian]
22. Zahedi M, Rezaei Shahmirzadi A, Badeleh Shamooshaki MT, Mohammadi R, Mirkamali F. Association between Mindfulness with Depression and Anxiety in Patients with Diabetes in Gorgan; Original Investigation Özgün Araştırma(GMJ);2019:30:295-297; doi:http://dx.doi.org/10.12996/gmj.2019.73
23. Janssen M, Heerkens Y, Kuijer W, Van Der Heijden B, Engels J. Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction on employees' mental health: A systematic review. PloS one. 2018 Jan 24.
24. Grove SL, Teo STT, Pick D, Roche M. (2016), Mindfulness as a personal resource to reduce work stress in the job demands‐resources model, Stress and Health, doi: 10.1002/smi.2726
25. Brown KW, Ryan RM. The benefits of being present: mindfulness and its role in psychological well-being. Journal of personality and social psychology. 2003 Apr; 84(4):822.
26. Maleki Gh , Mazaheri A ,Zabihzadeh A ,Azadi E , Malekzadeh L . The role of big five personality factors in mindfulness; Journal of Cognitive and Behavioral Sciences Research , 2014;4(1):103-114
27. Gray-Toft P, Anderson JG. The nursing stress scale: development of an instrument. Journal of behavioral assessment. 1981; 3(1):11-23.
28. Sheikhi Sh, Sadeghi N . Relationship between critical care nurses occupational stress and their child anxiety.cardiovascular nursing journal .Autumn2018;7(3):1-9
29. Riet PV, Levett-Jones T, Aquino-Russell C, The effectiveness of mindfulness meditation for nurses and nursing students: An integrated literature review. Nurse Education Today.2018; 65: 201-211.
30- Ghawadra SF, Abdullah KL, Choo WY, Phang CK. Mindfulness‐based stress reduction for psychological distress among nurses: A systematic review. Journal of clinical nursing. 2019; 28(21-22):3747-3758.
31. Jena Abadi H, Pilechi L, Salm Abadi M, Tayrani rad A. Effectiveness of Mindfulness Skills Training on Job Stress and Psychological Well-being of Female Teachers. Health Monthly Journal of Iran. 2016; 6 (13): 59-69. [Persian]
32. Noorian C, Parvin N, Mehrabi T. Evaluation of the relationship between occupational stress and general health condition in nurses working in Isfahan university hospitals 2005. Community Health Journal. 2017. 5(1). 45-52.[Persian]
33. Ghiasi A, Ghaffari M, Shahabi nejad M, Soltani Poorsheikh S, Barkhordar A, Davari M. A study of occupational stressors among the nurses in a military hospital. EBNESINA. 2017; 19 (1):4-11. [Persian]
34. Rasouli N, Abdi M. Comparison of occupational stress level of nurses in public and private hospitals in Qom 2016, Quarterly Journal of Nursing Management .2019; 8(2),10-17. [Persian]
35. Khamseh F, Roohi H, Ebaady A, Hajiamini Z, Salimi H, Radfar S. Survey Relationship between demographic factors and stress, anxiety and depression in nurses working in selected hospitals in Tehran city. Journal of Holistic Nursing and Midwifery. 2011; 21(1): 13-21.[Persian]
36. Shorofi SA, Karimzadeh M. Factors Associated with Burnout in Nursing Staff:A Review Article. J Clin Exc. 2015; 3(2): 56-70. [Persian].
37. Keshmiri M, Fathi-Ashtiani A, Jalali P. Mediating Role of Mindfulness in the Relationship between Depression, Anxiety and Stress and Psychological Well-being. Journal of Psychology. 2019; 23(2): 217-231.[Persian]
متن کامل: (1961 مشاهده)
رابطۀ ذهن‌آگاهی با استرس شغلی پرستاران
محمدتقی بادله شموشکی[1]، زینب صالحی یانه سری2، سارا باقرزاده3
چکیده
مقدمه: حرفۀ پرستاری به علت ماهیت آن در گروه مشاغل با استرس بالا قرار دارد و ذهن‌آگاهی یک نگرش خاص به تجربه است که متکی به دو عنصر حضور در زمان حال و پذیرش است. هدف این پژوهش تعیین رابطۀ بین ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران است.
روش بررسی: در این مطالعۀ توصیفی – همبستگی از تمام پرستاران شاغل در بیمارستان پنج آذر شهر گرگان، 270 نفر به صورت در دسترس وارد مطالعه شدند. برای گردآوری داده‌ها از سه پرسشنامۀ استاندارد شامل پرسشنامۀ ویژگیهای دموگرافیک، پرسشنامۀ ذهن‌آگاهی براون و ریان و پرسشنامۀ استرس شغلی پرستاری تافت و اندرسون استفاده شد سپس داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی در نرم‌افزار SPSS17 در سطح آماری 05/0 (p≤ 0.05) تجزیه و تحلیل شد.
نتایج: طبق نتایج حاصل از این پژوهش پرستاران بیمارستان پنج آذرگرگان با میانگین نمرات حدود 93/80 درصد دچار استرس شغلی در حد متوسط هستند. این متغیر با جنسیت و تأهل رابطۀ معنادار دارد. در این پژوهش میانگین نمرات ذهن‌آگاهی پرستاران حدود 20/72 است. علاوه بر این طبق نتایج به دست آمده بین دو متغیر گاهی و استرس شغلی همبستگی منفی( 24/0-) وجود دارد.
نتیجه‌گیری: متغیر ذهن‌آگاهی می‌تواند استرس شغلی پرستاران را پیشبینی کند و پرستارانی که ذهن‌آگاهی بیشتری دارند، استرس کمتری را تجربه می‌کنند.
واژه‌های کلیدی: استرس، استرس شغلی پرستاران، ذهن‌آگاهی
مقدمه
استرس عمومی‌ترین مسئلۀ روزمرۀ زندگی انسان امروزی شده اسـت (1) و برخلاف پیشرفت‌های تکنولوژیک، به عنوان بیماری قرن مطرح است (2). استرس وقتی به وجود می‌آید که چالشهای موجود برای سلامت جسمانی، هیجانی و روانی افراد، فراتر از منابع مقابله کردن یا تواناییهای آنها باشد (3). در این میان شغل یکی از عمده‌ترین منابع استرس در زندگی است (4). استرس شغلی یا استرس مرتبط با کار مجموعهای از علائم واکنشی به صورت احساسی، ادراکی، رفتاری و فیزیولوژیکی است که نسبت به جنبههای نامطلوب موجود در شغل، سازمان و محیط کار شکل می‌گیرند (5).
در میان مشاغل مختلف، پرستاران استرس شغلی قابل توجهی را تجربه می‌کنند (6). در واقع با توجه به تقسیم‌بندی مشاغل بر حسب میزان استرس شغلی، حرفۀ پرستاری در دستۀ مشاغل با فشار بالا قرار دارد (7). به عبارتی دیگر رویارویی دائمی با بیماران، داشتن مسئولیت سلامت انسانها، انجام فرایندهای بالینی، مواجهه با بیماران در حال احتضار، رو‌‌به‌رو شدن با شرایط اورژانسی، نوبت کاری در گردش از عوامل استرس‌زای حرفه‌ای است که می‌تواند در حرفه‌های بهداشتی درمانی باعث کاهش کیفیت مراقبت از بیماران، افسردگی، خستگی از کار، غیبت و تأخیر در کار شود و مرخصی‌های استعلاجی را به دنبال داشته باشد (8). بر همین اساس برخی مطالعات استرس شغلی در میان متخصصان مراقبت‌های بهداشتی را به طور چشمگیری بالا گزارش کرده‌اند (9). در واقع مراقبین بهداشتی درمانی به دلیل برعهده داشتن مسئولیت تأمین سلامت و درمان بیماران تحت تأثیر عوامل متعدد استرس‌زا بوده و این استرسهای طولانی و مداوم، منجر به بروز فرسودگی‌های شغلی میشود که خود به عنوان یک سندرم جسمی – روانی، باعث بروز مسائلی چون استعفا، غیبت‌های مکرر، کاهش انرژی و بازدهی کاری در این افراد میشود (10،11). در صورت تداوم بیشتر، استرس بر روی سبک زندگی پرستاران اثر می‌‌‌گذارد. در آخرین بررسیها، مطرح شده است که بعضی از ابعاد سبک زندگی پرستاران از جمله مدیریت کنترل استرس، تغذیه و خواب در سطح چندان مطلوبی نیست و تنها حدود پنج درصد از پرستاران دارای سبک زندگی سالمی هستند (12). علاوه بر این، استرس شغلی یکی از عوامل اصلی کاهش بهرهوری، رضایت شغلی و کاهش کیفیت مراقبت‌های بالینی است (13). عوامل بالقوه استرس‌زا در حرفۀ پرستاری به سه دسته تقسیم میشوند؛ عوامل فردی، عوامل سازمانی و عوامل محیطی (14) از عوامل فردی استرس‌زا می‌توان عدم ذهن‌آگاهی یعنی در زمان حال نبودن، تجارب معنوی روزانه و ویژگیهای شخصیتی را نام برد (15)، عوامل سازمانی از قبیل عدم عدالت سازمانی(16) و عدم توازن چالش – مهارت است. به عبارت دیگر، خلاء موجود بین مسئولیت بالای پرستاران و ماماها در قبال بیماران بی‌ثبات، بدحال و اورژانس و اختیارات و مهارتهای محدود آنها باعث میشود که استرس زیادی را تا رسیدن به شرایطی امن و با ثبات متحمل شوند (17). از عوامل محیطی به مسائلی از قبیل شرایط اقتصادی و قرارگرفتن در معرض بیماریهای عفونی می‌توان اشاره کرد(18) با توجه به مطالب فوق به منظور پیشگیری، کنترل و کاهش استرسهای شغل پرستاری و اثرات منفی آن در ابعاد فردی و اجتماعی به بررسی یکی از عوامل روانشناختی مرتبط با استرس تحت عنوان "ذهن‌آگاهی" میپردازیم. ذهن‌آگاهی نگرشی خاص نسبت به تجربه است که دارای دو عنصرکلیدی، حضور در زمان حال و عدم قضاوت است (19). ذهن‌آگاهی طی دهه‌های اخیر از محبوبیت بالایی برخوردار بوده و کاربرد بسیاری در طیف وسیعی از بیماریهای روان‌پزشکی به ویژه اضطراب و افسردگی دارد. همچنین اثرات مفیدی در کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی و آرامش داشته است (20). ذهن انسان با دو شیوه با محرکات بیرونی ارتباط برقرار میکند؛ الف) شیوۀ بودن و ب) شیوۀ انجام دادن. در شیوۀ بودن یا بینگ‌مد تأکید بر پذیرش است بدون تلاش برای تغییر، در این صورت شرایط به طور طبیعی تغییر میکند. بینگ‌مد همان احساس هویت و شخصیت واقعی افراد است. در شیوۀ انجام دادن یا دوئینگ‌مد ذهن فعال و پویا است و تلاش میکند که شرایط را به نفع آرام کردن هیجانات منفی و مثبت تغییر دهد. بینگ‌مد همان چیزی است که در ذهن‌آگاهی باید به آن رسید (21). پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی می‌تواند به عنوان یک درمان غیر دارویی در بسیاری از اختلالات روان‌پزشکی مورد استفاده قرارگیرد و می‌تواند نتایج مثبتی در کاهش پریشانی‌های عاطفی در کوتاه مدت داشته باشد (22). علاوه بر این پژوهش‌های زیادی در خصوص ذهن‌آگاهی و استرسهای شغلی به انجام رسیده است. به طور مثال جانسن و همکاران در پژوهشی با مضمون اثرات ذهن‌آگاهی بر سلامت روان کارکنان در سال 2018 نتیجه گرفتهاند که ذهن‌آگاهی می‌تواند خستگی عاطفی و استرس شغلی را کاهش دهد و به حافظه، پیشرفت شغلی و آرامش انسان کمک کند (23). همچنین نتایج پژوهش بورتون و همکاران نیز در سال 2016 نشان می‌دهد که مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی توانایی قابل توجهی در کاهش استرسهای شغلی در میان مراقبین بهداشتی دارد (9). علاوه بر این در مطالعه‌ای دیگر در سال 2016 که توسط گروور و همکاران به انجام رسید نتایج حاصل، حاکی از ارتباط مستقیم و منفی ذهن‌آگاهی با استرس شغلی در پرستاران بود (24).
تحقیقات در مورد ذهن‌آگاهی به عنوان یک متغیر بر روی بسیاری از مشکلات جسمی و روانی از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار است به ویژه در مورد استرس شغلی پرستاری که کمبود قابل توجهی در این زمینه پژوهشی مخصوصاً در مورد پرستاران ایرانی به چشم میخورد. بنابراین مطالعۀ حاضر با هدف تعیین رابطۀ ذهن‌آگاهی و استرس شغلی در بین پرستاران انجام شد.
روش بررسی
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی است که در سال 1397 انجام شد و از پرسشنامه‌های استاندارد شده برای آزمون فرضیه‌ها استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش تمام پرستاران شاغل در بخش‌های مختلف بیمارستان پنج آذر گرگان به تعداد 350 نفر هستند، از این تعداد270 نفر به صورت در دسترس در این مطالعه شرکت کردند.
ابزار پژوهش؛ 1) پرسشنامه دموگرافیک: این پرسشنامه‌ها برای جمع‌آوری نظام‌دار اطلاعات فردی آزمودنی‌ها تنظیم شد که شامل: سن، جنس، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، سابقه خدمت، نوع استخدام، نام بخش محل خدمت، نوبت کاری، مجموعه ساعت کاری در روز و اضافه کاری است.
.2) پرسشنامۀ ذهن‌آگاهی: این مقیاس یک آزمون 15سؤالی است که براون و ریان (2003) آن را به منظور سنجش هوشیاری و توجه نسبت به رویدادها و تجارب زندگی طراحی کرده‌اند (25). سؤال‌های آزمون، سازه ذهن‌آگاهی را در مقیاس شش درجه‌ای لیکرت و از نمره یک برای "تقریباً همیشه" تا نمرۀ شش برای " تقریباً هرگز" می‌سنجد. از این مقیاس یک نمرۀ کلی برای ذهن‌آگاهی به دست می‌آید که دامنۀ آن از 15 تا 90 متغیر است و نمرۀ بالاتر نشان‌دهنده ذهن‌آگاهی بیشتر است. همسانی درونی سؤال‌های آزمون بر اساس آلفای کرونباخ از 80 % تا 87 % گزارش شده است. روایی مقیاس با توجه به همبستگی منفی آن با ابزارهای سنجش افسردگی، اضطراب و همبستگی مثبت با ابزارهای سنجش عاطفه مثبت و حرمت خود، کافی گزارش شده است و ضریب پایایی این مقیاس نیز در فاصله زمانی یک ماهه ثابت گزارش شده است (26).
3) پرسشنامۀ استرس شغلی پرستاران: این مقیاس توسط گری‌تافت و آندرسون (1981) تهیه شده است و نخستین ابزاری است که به منظور اندازه‌گیری استرس پرستاران به طور اختصاصی ساخته شده است (27). این ابزار شامل 34 عبارت است که در 7 حیطه « رنج و مرگ بیمار» (7 عبارت)، « تعارض با پزشکان» (5 عبارت)، « عدم آمادگی کافی» (3 عبارت)، «کمبود منابع حمایتی» (3 عبارت)، «تعرض با دیگر پرستاران» (5عبارت)، « فشارکاری» (6 عبارت)، « عدم اطمینان از درمان» (5 عبارت) تنظیم شده است. این ابزار بر اساس مقیاس لیکرت به صورت "هرگز استرس‌زا نیست" ( یک امتیاز) تا "همیشه استرس‌زا است" (4 امتیاز) سنجیده شده است. مجموع امتیازات 136- 34 است که نمره کمتر یا مساوی 68 معرف استرس کم، 103-69 استرس متوسط، و بیشتر یا مساوی 104 امتیاز، استرس زیاد طبقه‌بندی میشود. روایی محتوایی پرسشنامۀ استرس شغلی پرستاران بعد از ترجمه به زبان فارسی مورد تأیید تعدادی از اساتید صاحب‌نظر در دانشکده‌های پرستاری و مامایی قرار گرفت و برای تعیین اعتبار از روش پایایی یا آزمون مجدد (r = 87) استفاده شده است و ضریب آلفای کرونباخ این آزمون 93% محاسبه شده است.(28).
لازم به ذکر است، پژوهش حاضر با اخذ مجوز از دانشگاه علوم پزشکی گلستان، و کسب تاییدیۀ کد اخلاق (IR.GOUMS.REC.1394.226) و ارائۀ آن به بیمارستان پنج آذر توسط پرسشگری آموزش دیده, به شیوۀ مصاحبه و حضوری با رعایت تمام ملاحظات اخلاقی، شامل حفظ رازداری اطلاعات و بیان اهداف پژوهش و تأکید بر شرکت داوطلبانه در این مطالعه ، انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از دو روش کلی آمار توصیفی (میاتگین و انحراف معیار ) و آمار استنباطی (آزمون کلموگراف –اسمیرنوف جهت اثبات نرمال بودن توزیع دادها، ضریب همبستگی پیرسون برای تعیین همبستگی و آزمون t مستقل برای تعیین تفاوت در متغیرهای جمعیت شناختی) در نرم‌افزار آماریSPSS17 استفاده شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 270 پرستار از بخش‌های مختلف مرکز درمانی بیمارستان پنج آذر گرگان پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک و استرس شغلی و ذهن‌آگاهی را پر کردند. با استفاده از آمار توصیفی که شامل شاخص‌های مرکزی و پراکندگی مانند میانگین و انحراف معیار است به توصیف نمونه پرداخته شد. 5/78 درصد از پاسخ‌دهندگان زن و 5/21 درصد آنها مرد بوده‌اند، 6/79 درصد پرستاران متأهل و 1/88 درصد دارای تحصیلات کارشناسی، 3/49 درصد استخدام رسمی و 2/22 درصد درگروه سنی 30-35 سال و 3/32 درصد با سابقۀ کاری کمتر از پنج سال، 5/51 درصد در بخش‌های عمومی، 87/0 درصد در شیفت‌های در گردش، 2/ 85 درصد ساکن گرگان، 5/65 درصد با 7 ساعت کاری در روز و 6/59 درصد دارای اضافه کار هستند. طبق جدول (1) در بررسی شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش، میانگین نمرات ذهن‌آگاهی پرستاران با مقدار 20/72 نشان می‌دهد که پرستاران این بیمارستان از ذهن‌آگاهی نسبتاً خوبی برخوردار هستند که این میزان در زنان و مردان یکسان است. میانگین نمرات استرس شغلی این پرستاران با مقدار 93/80 در حد متوسط و در زنان بیش از مردان است.
در میان مشاغل مختلف، پرستاران استرس شغلی قابل توجهی را تجربه می‌کنند (6). در واقع با توجه به تقسیم‌بندی مشاغل بر حسب میزان استرس شغلی، حرفۀ پرستاری در دستۀ مشاغل با فشار بالا قرار دارد (7). به عبارتی دیگر رویارویی دائمی با بیماران، داشتن مسئولیت سلامت انسانها، انجام فرایندهای بالینی، مواجهه با بیماران در حال احتضار، رو‌‌به‌رو شدن با شرایط اورژانسی، نوبت کاری در گردش از عوامل استرس‌زای حرفه‌ای است که می‌تواند در حرفه‌های بهداشتی درمانی باعث کاهش کیفیت مراقبت از بیماران، افسردگی، خستگی از کار، غیبت و تأخیر در کار شود و مرخصی‌های استعلاجی را به دنبال داشته باشد (8). بر همین اساس برخی مطالعات استرس شغلی در میان متخصصان مراقبت‌های بهداشتی را به طور چشمگیری بالا گزارش کرده‌اند (9). در واقع مراقبین بهداشتی درمانی به دلیل برعهده داشتن مسئولیت تأمین سلامت و درمان بیماران تحت تأثیر عوامل متعدد استرس‌زا بوده و این استرسهای طولانی و مداوم، منجر به بروز فرسودگی‌های شغلی میشود که خود به عنوان یک سندرم جسمی – روانی، باعث بروز مسائلی چون استعفا، غیبت‌های مکرر، کاهش انرژی و بازدهی کاری در این افراد میشود (10،11). در صورت تداوم بیشتر، استرس بر روی سبک زندگی پرستاران اثر می‌‌‌گذارد. در آخرین بررسیها، مطرح شده است که بعضی از ابعاد سبک زندگی پرستاران از جمله مدیریت کنترل استرس، تغذیه و خواب در سطح چندان مطلوبی نیست و تنها حدود پنج درصد از پرستاران دارای سبک زندگی سالمی هستند (12). علاوه بر این، استرس شغلی یکی از عوامل اصلی کاهش بهرهوری، رضایت شغلی و کاهش کیفیت مراقبت‌های بالینی است (13). عوامل بالقوه استرس‌زا در حرفۀ پرستاری به سه دسته تقسیم میشوند؛ عوامل فردی، عوامل سازمانی و عوامل محیطی (14) از عوامل فردی استرس‌زا می‌توان عدم ذهن‌آگاهی یعنی در زمان حال نبودن، تجارب معنوی روزانه و ویژگیهای شخصیتی را نام برد (15)، عوامل سازمانی از قبیل عدم عدالت سازمانی(16) و عدم توازن چالش – مهارت است. به عبارت دیگر، خلاء موجود بین مسئولیت بالای پرستاران و ماماها در قبال بیماران بی‌ثبات، بدحال و اورژانس و اختیارات و مهارتهای محدود آنها باعث میشود که استرس زیادی را تا رسیدن به شرایطی امن و با ثبات متحمل شوند (17). از عوامل محیطی به مسائلی از قبیل شرایط اقتصادی و قرارگرفتن در معرض بیماریهای عفونی می‌توان اشاره کرد(18) با توجه به مطالب فوق به منظور پیشگیری، کنترل و کاهش استرسهای شغل پرستاری و اثرات منفی آن در ابعاد فردی و اجتماعی به بررسی یکی از عوامل روانشناختی مرتبط با استرس تحت عنوان "ذهن‌آگاهی" میپردازیم. ذهن‌آگاهی نگرشی خاص نسبت به تجربه است که دارای دو عنصرکلیدی، حضور در زمان حال و عدم قضاوت است (19). ذهن‌آگاهی طی دهه‌های اخیر از محبوبیت بالایی برخوردار بوده و کاربرد بسیاری در طیف وسیعی از بیماریهای روان‌پزشکی به ویژه اضطراب و افسردگی دارد. همچنین اثرات مفیدی در کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی و آرامش داشته است (20). ذهن انسان با دو شیوه با محرکات بیرونی ارتباط برقرار میکند؛ الف) شیوۀ بودن و ب) شیوۀ انجام دادن. در شیوۀ بودن یا بینگ‌مد تأکید بر پذیرش است بدون تلاش برای تغییر، در این صورت شرایط به طور طبیعی تغییر میکند. بینگ‌مد همان احساس هویت و شخصیت واقعی افراد است. در شیوۀ انجام دادن یا دوئینگ‌مد ذهن فعال و پویا است و تلاش میکند که شرایط را به نفع آرام کردن هیجانات منفی و مثبت تغییر دهد. بینگ‌مد همان چیزی است که در ذهن‌آگاهی باید به آن رسید (21). پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی می‌تواند به عنوان یک درمان غیر دارویی در بسیاری از اختلالات روان‌پزشکی مورد استفاده قرارگیرد و می‌تواند نتایج مثبتی در کاهش پریشانی‌های عاطفی در کوتاه مدت داشته باشد (22). علاوه بر این پژوهش‌های زیادی در خصوص ذهن‌آگاهی و استرسهای شغلی به انجام رسیده است. به طور مثال جانسن و همکاران در پژوهشی با مضمون اثرات ذهن‌آگاهی بر سلامت روان کارکنان در سال 2018 نتیجه گرفتهاند که ذهن‌آگاهی می‌تواند خستگی عاطفی و استرس شغلی را کاهش دهد و به حافظه، پیشرفت شغلی و آرامش انسان کمک کند (23). همچنین نتایج پژوهش بورتون و همکاران نیز در سال 2016 نشان می‌دهد که مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی توانایی قابل توجهی در کاهش استرسهای شغلی در میان مراقبین بهداشتی دارد (9). علاوه بر این در مطالعه‌ای دیگر در سال 2016 که توسط گروور و همکاران به انجام رسید نتایج حاصل، حاکی از ارتباط مستقیم و منفی ذهن‌آگاهی با استرس شغلی در پرستاران بود (24).
تحقیقات در مورد ذهن‌آگاهی به عنوان یک متغیر بر روی بسیاری از مشکلات جسمی و روانی از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار است به ویژه در مورد استرس شغلی پرستاری که کمبود قابل توجهی در این زمینه پژوهشی مخصوصاً در مورد پرستاران ایرانی به چشم میخورد. بنابراین مطالعۀ حاضر با هدف تعیین رابطۀ ذهن‌آگاهی و استرس شغلی در بین پرستاران انجام شد.
روش بررسی
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی است که در سال 1397 انجام شد و از پرسشنامه‌های استاندارد شده برای آزمون فرضیه‌ها استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش تمام پرستاران شاغل در بخش‌های مختلف بیمارستان پنج آذر گرگان به تعداد 350 نفر هستند، از این تعداد270 نفر به صورت در دسترس در این مطالعه شرکت کردند.
ابزار پژوهش؛ 1) پرسشنامه دموگرافیک: این پرسشنامه‌ها برای جمع‌آوری نظام‌دار اطلاعات فردی آزمودنی‌ها تنظیم شد که شامل: سن، جنس، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، سابقه خدمت، نوع استخدام، نام بخش محل خدمت، نوبت کاری، مجموعه ساعت کاری در روز و اضافه کاری است.
.2) پرسشنامۀ ذهن‌آگاهی: این مقیاس یک آزمون 15سؤالی است که براون و ریان (2003) آن را به منظور سنجش هوشیاری و توجه نسبت به رویدادها و تجارب زندگی طراحی کرده‌اند (25). سؤال‌های آزمون، سازه ذهن‌آگاهی را در مقیاس شش درجه‌ای لیکرت و از نمره یک برای "تقریباً همیشه" تا نمرۀ شش برای " تقریباً هرگز" می‌سنجد. از این مقیاس یک نمرۀ کلی برای ذهن‌آگاهی به دست می‌آید که دامنۀ آن از 15 تا 90 متغیر است و نمرۀ بالاتر نشان‌دهنده ذهن‌آگاهی بیشتر است. همسانی درونی سؤال‌های آزمون بر اساس آلفای کرونباخ از 80 % تا 87 % گزارش شده است. روایی مقیاس با توجه به همبستگی منفی آن با ابزارهای سنجش افسردگی، اضطراب و همبستگی مثبت با ابزارهای سنجش عاطفه مثبت و حرمت خود، کافی گزارش شده است و ضریب پایایی این مقیاس نیز در فاصله زمانی یک ماهه ثابت گزارش شده است (26).
3) پرسشنامۀ استرس شغلی پرستاران: این مقیاس توسط گری‌تافت و آندرسون (1981) تهیه شده است و نخستین ابزاری است که به منظور اندازه‌گیری استرس پرستاران به طور اختصاصی ساخته شده است (27). این ابزار شامل 34 عبارت است که در 7 حیطه « رنج و مرگ بیمار» (7 عبارت)، « تعارض با پزشکان» (5 عبارت)، « عدم آمادگی کافی» (3 عبارت)، «کمبود منابع حمایتی» (3 عبارت)، «تعرض با دیگر پرستاران» (5عبارت)، « فشارکاری» (6 عبارت)، « عدم اطمینان از درمان» (5 عبارت) تنظیم شده است. این ابزار بر اساس مقیاس لیکرت به صورت "هرگز استرس‌زا نیست" ( یک امتیاز) تا "همیشه استرس‌زا است" (4 امتیاز) سنجیده شده است. مجموع امتیازات 136- 34 است که نمره کمتر یا مساوی 68 معرف استرس کم، 103-69 استرس متوسط، و بیشتر یا مساوی 104 امتیاز، استرس زیاد طبقه‌بندی میشود. روایی محتوایی پرسشنامۀ استرس شغلی پرستاران بعد از ترجمه به زبان فارسی مورد تأیید تعدادی از اساتید صاحب‌نظر در دانشکده‌های پرستاری و مامایی قرار گرفت و برای تعیین اعتبار از روش پایایی یا آزمون مجدد (r = 87) استفاده شده است و ضریب آلفای کرونباخ این آزمون 93% محاسبه شده است.(28).
لازم به ذکر است، پژوهش حاضر با اخذ مجوز از دانشگاه علوم پزشکی گلستان، و کسب تاییدیۀ کد اخلاق (IR.GOUMS.REC.1394.226) و ارائۀ آن به بیمارستان پنج آذر توسط پرسشگری آموزش دیده, به شیوۀ مصاحبه و حضوری با رعایت تمام ملاحظات اخلاقی، شامل حفظ رازداری اطلاعات و بیان اهداف پژوهش و تأکید بر شرکت داوطلبانه در این مطالعه ، انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از دو روش کلی آمار توصیفی (میاتگین و انحراف معیار ) و آمار استنباطی (آزمون کلموگراف –اسمیرنوف جهت اثبات نرمال بودن توزیع دادها، ضریب همبستگی پیرسون برای تعیین همبستگی و آزمون t مستقل برای تعیین تفاوت در متغیرهای جمعیت شناختی) در نرم‌افزار آماریSPSS17 استفاده شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 270 پرستار از بخش‌های مختلف مرکز درمانی بیمارستان پنج آذر گرگان پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک و استرس شغلی و ذهن‌آگاهی را پر کردند. با استفاده از آمار توصیفی که شامل شاخص‌های مرکزی و پراکندگی مانند میانگین و انحراف معیار است به توصیف نمونه پرداخته شد. 5/78 درصد از پاسخ‌دهندگان زن و 5/21 درصد آنها مرد بوده‌اند، 6/79 درصد پرستاران متأهل و 1/88 درصد دارای تحصیلات کارشناسی، 3/49 درصد استخدام رسمی و 2/22 درصد درگروه سنی 30-35 سال و 3/32 درصد با سابقۀ کاری کمتر از پنج سال، 5/51 درصد در بخش‌های عمومی، 87/0 درصد در شیفت‌های در گردش، 2/ 85 درصد ساکن گرگان، 5/65 درصد با 7 ساعت کاری در روز و 6/59 درصد دارای اضافه کار هستند. طبق جدول (1) در بررسی شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش، میانگین نمرات ذهن‌آگاهی پرستاران با مقدار 20/72 نشان می‌دهد که پرستاران این بیمارستان از ذهن‌آگاهی نسبتاً خوبی برخوردار هستند که این میزان در زنان و مردان یکسان است. میانگین نمرات استرس شغلی این پرستاران با مقدار 93/80 در حد متوسط و در زنان بیش از مردان است.
جدول1. میانگین و انحراف معیار نمرات ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران در دو جنس
| متغیر | جنس | تعداد | میانگین | انحراف معیار |
| ذهن‌آگاهی |
زن | 212 | 12/72 | 41/8 |
| مرد | 58 | 50/72 | 54/9 | |
| کل | 270 | 20/72 | 65/8 | |
| استرس شغلی |
زن | 212 | 14/82 | 62/16 |
| مرد | 58 | 52/76 | 34/16 | |
| کل | 270 | 93/80 | 69/16 |
پرستاران پیمانی با میانگین 74 دارای بیشترین ذهن‌آگاهی و پرستاران رسمی آزمایشی با میانگین 66 دارای کمترین میزان ذهن‌آگاهی هستند. پرستاران شرکتی با میانگین 25/94 دارای بیشترین میزان استرس بودند و پرستاران قراردادی با میانگین 77/87 کمترین میزان استرس را دارند. پرستاران بخش CCU با میانگین 57/77 درصد دارای بیشترین میزان ذهن‌آگاهی و پرستاران اورژانس سوختگی با میانگین83/67 و بعد از آن ایزوله تنفسی با میانگین 44/69 دارای کمترین میزان ذهن‌آگاهی هستند. پرستاران شیمی درمانی با میانگین00/91 دارای بیشترین میزان استرس بودند بخش اورژانس و فوریتها با میانگین 33/70 میزان استرس کمتری دارند. پرستاران مجرد با میانگین 78/71 از ذهن‌آگاهی کمتری و با میانگین 67/85 دارای استرس شغلی بیشتری نسبت به پرستاران متأهل بوده‌اند.
برای اطلاع از وجود همبستگی بین ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد و یافته‌ها نشان داد بین ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران با مقدار 24/0- ارتباط معکوس و در حد پایین وجود دارد و به این ترتیب فرضیه پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران پذیرفته میشود. با آزمون کای دو در سطح 95 درصد بین نوع استخدام و محل خدمت ارتباط معنی‌داری وجود ندارد. همچنین آزمون t مستقل در سطح خطای 5 درصد نشان داد که بین وضعیت تأهل و استرس شغلی پرستاران رابطه وجود دارد. بر اساس همین آزمون، نتایج نشان داد که بین ذهن‌آگاهی زنان و مردان تفاوت وجود ندارد؛ ولی آزمون t مستقل در سطح خطای 5 درصد نشان داد بین استرس شغلی پرستاران زن و مرد تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
بحث
این پژوهش در قالب یک مطالعۀ همبستگی نشان می‌دهد که بین دو متغیر ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران همبستگی منفی وجود دارد. به این معنا که با افزایش ذهن‌آگاهی عواطف و هیجانهای منفی مانند استرس کاهش می‌یابد و از این طریق زمینه مناسبی برای رضایت از زندگی، شغل و بهزیستی روانی، اجتماعی و هیجانی پرستاران فراهم میشود. یافته‌های مطالعه فوق با اکثر پژوهش‌هایی که در گذشته در این مورد انجام شده است، مطابقت دارد. به عنوان مثال؛ طی یک مطالعۀ طولی سه مرحلهایی در مدت شش سال در پرستاران اسپانیایی توصیه شده است که به منظور جلوگیری و مقابله با فرسودگی و استرس شغلی، برنامه‌های آموزشی ذهن‌آگاهی از دوران دانشجویی شروع شود و در مراحل بعدی زندگی حرفه‌ای پرستاران هم ادامه یابد به این امید که منابع جامعی در اختیار آنان قرار دهد تا با استفاده از آن بتوانند با روشهای بهتر و سالمتری با مشکلات حرفه‌ای مواجه شوند (11). در مطالعات رایت و همکاران (29) و همچنین در یک مقالۀ مروری تحت عنوان نقش آموزش ذهن‌آگاهی بر اختلالات و آشفتگیهای روانی پرستاران (30)، تأثیرات مثبت این متغیر بر کاهش استرس شغلی پرستاران مشخص شده است. در تبیین و تفسیر این یافته‌ها می‌توان گفت که در نگرش ذهن‌آگاهی عواملی چون افزایش آگاهی، رویارویی با تجربههای موجود، حضور در لحظه، مشاهده بدون قضاوت و داوری، پذیرش، کاهش حساسیتها، رهاسازی و عمل توأم با هشیاری موجب کاهش اضطراب، احساسات منفی و آزاردهنده میشود، به صورتی که موقعیت‌های استرس‌زا به شرایطی قابل کنترل و ایمن تبدیل میشوند این امر به افراد در کنار آمدن با هر آنچه زندگی پیش رویشان می‌‌‌گذارد کمک میکند (31).
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد نیروی پرستاری این مطالعه دچار استرس شغلی هستند. در این پژوهش میانگین نمرات استرس شغل پرستاران 93/80 در حد متوسط گزارش شده است که با نتایج مطالعات نوریان و همکاران )32) در بیمارستانهای دانشگاهی شهر اصفهان و مطالعۀ دیگری که درمورد نیروی پرستاری یک بیمارستان نظامی (33) انجام شده است مطابقت دارد. در تحقیقات دیگری گزارش شده است که میزان شدید استرس پرستاری در بیمارستانهای غیر دولتی استان قم نسبت به بیمارستانهای دولتی به طور معنی‌داری بالاتر است (34). یکی از دلایل آن می‌تواند تفاوتهای عمدهای باشد که بین نحوۀ مدیریت سازمانی و الگوهای حمایتی مراکز درمانی به ویژه در دو بخش خصوصی و دولتی وجود دارد.
همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که استرس شغلی با جنسیت و وضعیت تأهل پرستاران ارتباط معنی‌داری دارد؛ ولی با نوع استخدام و محل خدمت رابطه ندارد. پرستاران مجرد نسبت به پرستاران متأهل استرس شغلی بیشتری دارند و پرستاران زن نسبت به پرستاران مرد بیشتر در معرض استرس هستند. این یافته‌ها با پژوهش خمسه (35) در زمینۀ بررسی رابطۀ عوامل جمعیتی و استرس و اضطراب در بیمارستانهای منتخب شهر تهران مطابقت دارد؛ ولی با نتایج مطالعه غیاثی (33 ) و یافته‌های پژوهش شلانی و همکاران (13) همسو نیست. براساس مطالعه سیلویا و همکاران، می‌توان گفت؛ زنان در بعد تحلیل عاطفی آسیب‌پذیرتر هستند زیرا به نظر می‌رسد فشارهای مربوط به محیط کار و به ویژه تضادهای بین کار و خانواده، زنان را بیش از مردان در معرض تنیدگی روانـی قـرار می‌دهد (36).
در تبیین کلی این یافته‌ها نیز می‌توان ذکر کرد که سطوح بالای ذهن‌آگاهی در افراد با پیامدهای مثبت هیجانی همراه است در واقع سطوح بالاتر ذهن‌آگاهی «وضوح هیجانی» بیشتری را ممکن می‌سازد؛ به این ترتیب تمایز بین هیجان‌ها بهتر صورت می‌گیرد و پاسخ دقیق‌تر و سازگارانه‌تری به آنها داده میشود (37). به عبارتی دیگر هنگامی که افراد در حالت ذهن‌آگاهی مطلوبی قرار می‌گیرند، چون ظرفیت پذیرش افکار و عواطف آنان افزایش می‌یابد، فرصت زیادی برای جذب افکار و نگرشهای منفی و ناکارآمد باقی نمی‌ماند و پردازش‌های هیجانی منفی و نگرشهای ناکارآمد آنان به شدت کاهش می‌یابد در واقع ذهن‌آگاهی به عنوان یک سازه شناختی فعال و پویا قادر است که پاسخ دهی افراد به موقعیت‌های فشارزا و هیجانی را کاملاً تعدیل نماید. به این صورت که ذهن‌آگاهی با استفاده از توجه آگاهانه و توجه انعطاف‌پذیر موجب میشود که فرد از واکنش‌های هیجانی و عادتی فاصله بگیرد و به جای واکنش به موقعیت، پاسخ مناسبی را طرح‌ریزی کند و تمرکز بیشتر بر ذهن و بدن منجر به کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی و سلامت میشود (19).
در یک نگاه دقیق و موشکافانه، در کنار تنشها و استرسهای حرفۀ پرستاری می‌توان فرصتها و چالشهایی را دید که به رشد و تعالی آنان کمک میکند. در نهایت به این نتیجه میرسیم که پرستاران با ذهن‌آگاهی میتوانند بر تنشها و استرسهای شغلی فائق آیند و با درک عمیقتر از روح و نفس ارزشمند حرفۀ پرستاری به انسانهایی بهتر، ژرفتر، صبورتر و آرامتر تبدیل شوند.
از محدودیتهای این مطالعه این است که جامعۀ آماری مربوط به پرستاران بیمارستان پنجم آذر گرگان است. بنابراین تعمیم نتایج به سایر جوامع آماری باید با احتیاط انجام شود و پیشنهاد میشود که این تحقیقات در جوامع آماری بیمارستانهای دولتی و غیردولتی دیگر و همچنین سایر کارکنان زیرمجموعۀ بهداشت و درمان مانند پزشکان، ماماها، مراقبین بهداشت و مشاوران روانشناسی و به صورت طولی در دورههای زمانی مختلف هم انجام شود و نتایج آن با این تحقیق مقایسه و بررسی شود. با این وجود، این پژوهش با بررسی ذهن‌آگاهی به عنوان یکی از عوامل مرتبط با استرس شغلی پرستاران؛ توانسته است قدم مثبتی در پیشگیری، کاهش و کنترل استرس شغلی پرستاران و آثار زیان‌بار آن بردارد.
نتیجه‌گیری
در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که با افزایش ذهن‌آگاهی میزان استرس شغلی پرستاران به میزان معناداری کاهش می‌یابد. ذهن‌آگاهی علاوه بر اینکه یک گرایش شخصیتی و ظرفیت بنیادی است که در سطوح مختلف ظاهر میشود از تواناییها و استعدادهای ذاتی در بشر هم است که قابل پرورش و یادگیری است. بنابراین آموزش آن به پرستاران و دانشجویان پرستاری به صورتهای مختلف مانند کارگاههای عملی، آموزش غیرحضوری و آموزشهای ضمن خدمت می‌تواند گام مهمی در جهت افزایش سلامت جسمی و روانی کارکنان و کارایی بیشتر شبکههای بهداشتی و درمانی باشد.
سپاس‌گزاری
نویسندگان از معاونت تحقیقات و فنآوری و از مرکز تحقیقات پرستاری دانشگاه علوم پزشکی گلستان جهت حمایت مالی از این پروژه تحقیقاتی قدردانی می‌کنند. همچنین از نیروی پرستاری بیمارستان پنج آذر گرگان به خاطر مشارکت فعال در این مطالعه تشکر و قدردانی می‌کنیم.
برای اطلاع از وجود همبستگی بین ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد و یافته‌ها نشان داد بین ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران با مقدار 24/0- ارتباط معکوس و در حد پایین وجود دارد و به این ترتیب فرضیه پژوهش مبنی بر وجود رابطه بین ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران پذیرفته میشود. با آزمون کای دو در سطح 95 درصد بین نوع استخدام و محل خدمت ارتباط معنی‌داری وجود ندارد. همچنین آزمون t مستقل در سطح خطای 5 درصد نشان داد که بین وضعیت تأهل و استرس شغلی پرستاران رابطه وجود دارد. بر اساس همین آزمون، نتایج نشان داد که بین ذهن‌آگاهی زنان و مردان تفاوت وجود ندارد؛ ولی آزمون t مستقل در سطح خطای 5 درصد نشان داد بین استرس شغلی پرستاران زن و مرد تفاوت معنی‌داری وجود دارد.
بحث
این پژوهش در قالب یک مطالعۀ همبستگی نشان می‌دهد که بین دو متغیر ذهن‌آگاهی و استرس شغلی پرستاران همبستگی منفی وجود دارد. به این معنا که با افزایش ذهن‌آگاهی عواطف و هیجانهای منفی مانند استرس کاهش می‌یابد و از این طریق زمینه مناسبی برای رضایت از زندگی، شغل و بهزیستی روانی، اجتماعی و هیجانی پرستاران فراهم میشود. یافته‌های مطالعه فوق با اکثر پژوهش‌هایی که در گذشته در این مورد انجام شده است، مطابقت دارد. به عنوان مثال؛ طی یک مطالعۀ طولی سه مرحلهایی در مدت شش سال در پرستاران اسپانیایی توصیه شده است که به منظور جلوگیری و مقابله با فرسودگی و استرس شغلی، برنامه‌های آموزشی ذهن‌آگاهی از دوران دانشجویی شروع شود و در مراحل بعدی زندگی حرفه‌ای پرستاران هم ادامه یابد به این امید که منابع جامعی در اختیار آنان قرار دهد تا با استفاده از آن بتوانند با روشهای بهتر و سالمتری با مشکلات حرفه‌ای مواجه شوند (11). در مطالعات رایت و همکاران (29) و همچنین در یک مقالۀ مروری تحت عنوان نقش آموزش ذهن‌آگاهی بر اختلالات و آشفتگیهای روانی پرستاران (30)، تأثیرات مثبت این متغیر بر کاهش استرس شغلی پرستاران مشخص شده است. در تبیین و تفسیر این یافته‌ها می‌توان گفت که در نگرش ذهن‌آگاهی عواملی چون افزایش آگاهی، رویارویی با تجربههای موجود، حضور در لحظه، مشاهده بدون قضاوت و داوری، پذیرش، کاهش حساسیتها، رهاسازی و عمل توأم با هشیاری موجب کاهش اضطراب، احساسات منفی و آزاردهنده میشود، به صورتی که موقعیت‌های استرس‌زا به شرایطی قابل کنترل و ایمن تبدیل میشوند این امر به افراد در کنار آمدن با هر آنچه زندگی پیش رویشان می‌‌‌گذارد کمک میکند (31).
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد نیروی پرستاری این مطالعه دچار استرس شغلی هستند. در این پژوهش میانگین نمرات استرس شغل پرستاران 93/80 در حد متوسط گزارش شده است که با نتایج مطالعات نوریان و همکاران )32) در بیمارستانهای دانشگاهی شهر اصفهان و مطالعۀ دیگری که درمورد نیروی پرستاری یک بیمارستان نظامی (33) انجام شده است مطابقت دارد. در تحقیقات دیگری گزارش شده است که میزان شدید استرس پرستاری در بیمارستانهای غیر دولتی استان قم نسبت به بیمارستانهای دولتی به طور معنی‌داری بالاتر است (34). یکی از دلایل آن می‌تواند تفاوتهای عمدهای باشد که بین نحوۀ مدیریت سازمانی و الگوهای حمایتی مراکز درمانی به ویژه در دو بخش خصوصی و دولتی وجود دارد.
همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که استرس شغلی با جنسیت و وضعیت تأهل پرستاران ارتباط معنی‌داری دارد؛ ولی با نوع استخدام و محل خدمت رابطه ندارد. پرستاران مجرد نسبت به پرستاران متأهل استرس شغلی بیشتری دارند و پرستاران زن نسبت به پرستاران مرد بیشتر در معرض استرس هستند. این یافته‌ها با پژوهش خمسه (35) در زمینۀ بررسی رابطۀ عوامل جمعیتی و استرس و اضطراب در بیمارستانهای منتخب شهر تهران مطابقت دارد؛ ولی با نتایج مطالعه غیاثی (33 ) و یافته‌های پژوهش شلانی و همکاران (13) همسو نیست. براساس مطالعه سیلویا و همکاران، می‌توان گفت؛ زنان در بعد تحلیل عاطفی آسیب‌پذیرتر هستند زیرا به نظر می‌رسد فشارهای مربوط به محیط کار و به ویژه تضادهای بین کار و خانواده، زنان را بیش از مردان در معرض تنیدگی روانـی قـرار می‌دهد (36).
در تبیین کلی این یافته‌ها نیز می‌توان ذکر کرد که سطوح بالای ذهن‌آگاهی در افراد با پیامدهای مثبت هیجانی همراه است در واقع سطوح بالاتر ذهن‌آگاهی «وضوح هیجانی» بیشتری را ممکن می‌سازد؛ به این ترتیب تمایز بین هیجان‌ها بهتر صورت می‌گیرد و پاسخ دقیق‌تر و سازگارانه‌تری به آنها داده میشود (37). به عبارتی دیگر هنگامی که افراد در حالت ذهن‌آگاهی مطلوبی قرار می‌گیرند، چون ظرفیت پذیرش افکار و عواطف آنان افزایش می‌یابد، فرصت زیادی برای جذب افکار و نگرشهای منفی و ناکارآمد باقی نمی‌ماند و پردازش‌های هیجانی منفی و نگرشهای ناکارآمد آنان به شدت کاهش می‌یابد در واقع ذهن‌آگاهی به عنوان یک سازه شناختی فعال و پویا قادر است که پاسخ دهی افراد به موقعیت‌های فشارزا و هیجانی را کاملاً تعدیل نماید. به این صورت که ذهن‌آگاهی با استفاده از توجه آگاهانه و توجه انعطاف‌پذیر موجب میشود که فرد از واکنش‌های هیجانی و عادتی فاصله بگیرد و به جای واکنش به موقعیت، پاسخ مناسبی را طرح‌ریزی کند و تمرکز بیشتر بر ذهن و بدن منجر به کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی و سلامت میشود (19).
در یک نگاه دقیق و موشکافانه، در کنار تنشها و استرسهای حرفۀ پرستاری می‌توان فرصتها و چالشهایی را دید که به رشد و تعالی آنان کمک میکند. در نهایت به این نتیجه میرسیم که پرستاران با ذهن‌آگاهی میتوانند بر تنشها و استرسهای شغلی فائق آیند و با درک عمیقتر از روح و نفس ارزشمند حرفۀ پرستاری به انسانهایی بهتر، ژرفتر، صبورتر و آرامتر تبدیل شوند.
از محدودیتهای این مطالعه این است که جامعۀ آماری مربوط به پرستاران بیمارستان پنجم آذر گرگان است. بنابراین تعمیم نتایج به سایر جوامع آماری باید با احتیاط انجام شود و پیشنهاد میشود که این تحقیقات در جوامع آماری بیمارستانهای دولتی و غیردولتی دیگر و همچنین سایر کارکنان زیرمجموعۀ بهداشت و درمان مانند پزشکان، ماماها، مراقبین بهداشت و مشاوران روانشناسی و به صورت طولی در دورههای زمانی مختلف هم انجام شود و نتایج آن با این تحقیق مقایسه و بررسی شود. با این وجود، این پژوهش با بررسی ذهن‌آگاهی به عنوان یکی از عوامل مرتبط با استرس شغلی پرستاران؛ توانسته است قدم مثبتی در پیشگیری، کاهش و کنترل استرس شغلی پرستاران و آثار زیان‌بار آن بردارد.
نتیجه‌گیری
در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که با افزایش ذهن‌آگاهی میزان استرس شغلی پرستاران به میزان معناداری کاهش می‌یابد. ذهن‌آگاهی علاوه بر اینکه یک گرایش شخصیتی و ظرفیت بنیادی است که در سطوح مختلف ظاهر میشود از تواناییها و استعدادهای ذاتی در بشر هم است که قابل پرورش و یادگیری است. بنابراین آموزش آن به پرستاران و دانشجویان پرستاری به صورتهای مختلف مانند کارگاههای عملی، آموزش غیرحضوری و آموزشهای ضمن خدمت می‌تواند گام مهمی در جهت افزایش سلامت جسمی و روانی کارکنان و کارایی بیشتر شبکههای بهداشتی و درمانی باشد.
سپاس‌گزاری
نویسندگان از معاونت تحقیقات و فنآوری و از مرکز تحقیقات پرستاری دانشگاه علوم پزشکی گلستان جهت حمایت مالی از این پروژه تحقیقاتی قدردانی می‌کنند. همچنین از نیروی پرستاری بیمارستان پنج آذر گرگان به خاطر مشارکت فعال در این مطالعه تشکر و قدردانی می‌کنیم.
References:
1. Rashidi K, Pirzad Sh, Korzebor A, Moradi R, Kalhor M,Saatchi M. Prevalence occupational stress and its association with occupational and personal characteristics in nurses of government hospitals in Borujerd city in 2017. Journal of Nurse and Physician in war. 2017; 6(19):14-25
2. Pouraboli B, Esfandiari S, Ramezani T, Miri S, Jahani Y, Sohraby N. effectiveness of their teaching skills to reduce stress job psychological empowerment of nursing staff in intensive care units in the center of Shiraz Shahid Rajaee. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2016; 5(1):23-35. [Persian]
3. Butcher JN, Mineka S, Hooley JM. Abnormal psychology. Pearson Education India; 2017.
4. Zarei S, Arshdhosseini A. The Effectiveness of Mindfulness-Based Therapy on Job Stress and Job Self-efficacy of Physical Education Instructors; Journal of Sports psychology studies. 2018;7(26):45-60[Persian]
5. Biganeh J, AbolghasemiJ, Alimohammadi I, Ebrahimi H, Torabi Z, Ashtarinezhad A. Survey of Occupational Stress Effects on Burnout among Nurses. Journal of Knowledge & Health. 2018; 13(1). [Persian]
6. Botha E, Gwin T, Purpora Ch. The effectiveness of mindfulness based programs in reducing stress experienced by nurses in adult hospital settings: a systematic review of quantitative evidence protocol; JBI Database of Systematic Reviews & Implementation Reports;2015;13(10) 21 – 29; doi: 10.11124/jbisrir-2015-2380
7. Sarraj Khorrami A, Pasha R, Hafezi F, Bakhtiar Pour S, Eftekhar Z. Mindfulness Based Cognitive Therapy on the amount of using Defense Mechanisms of patients with Major Depressive Disorder. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2018; 8 :106-106[Persian]
8. Hosseini Z, Hazavehi M, Imanzad M. Study of job stress and its relationship with mental health of nurses. Journal of Nursing and Midwifery, Shahid Beheshti University of Medical Sciences and Health Services. 2013 ;23( 82):55-65.[Persian]
9. Burton A, Burgess C, Dean S, Koutsopoulou GZ , Hugh-Jones S. How Effective are Mindfulness-Based Interventions for Reducing Stress Among Healthcare Professionals? A Systematic Review and Meta-Analysis; Stress and Health (2016) Published online in Wiley Online Library (wileyonlinelibrary.com) DOI: 10.1002/smi.2673
10. Sharafi H, Gholami P, Sadeghi S, Ghorbani M, sobhani Q, Rezaei F. Job Stress and Related Factors among Staff of the Operation Room in Bandar Abbas. Iranian Journal of Rehabilitation Research in Nursing (IJRN). 2018; 4( 2):25-33.[Persian].
11. Fornes-Vives J, García-Banda G, Frias-Navarro D, Pascual-Soler M. Longitudinal study predicting burnout in Spanish nurses: The role of neuroticism and emotional coping. Personality and Individual Differences. 2019; 138:286-91.
12. Nabizadeh-Gharghozar Z, Sharifi K. Lifestyles of Iranian Nurses, Challenges and Solutions: A Systematic Review. Quarterly Journal of Nursing Management. 2020; 9(1): 36-45. [Persian]
13. Shalani B, Alimoradi F. Investigating the Relationship between Job Stress and Innovative Organizational Climate with Burnout in Hospital Personnel. Depiction of Health. 2020; 10(3): 218-226.
14. Hamidi Y, Bashirian S, Babamiri M, Norouzi B. Relationship between Stress and burnout of health workers. J Occup Hyg Eng. 2018; 5:35-43.[Persian]
15. Nesayan A, Assadi Gandomani R, Bagheri H. Relationship between Job Stress and Nurses’ Personality Traits and Spiritual Experiences. IJNR. 2017; 12 (3):44-49.
16. Mardani Hamooleh M, Ebrahimi E, Mostaghasi M, Taghavi Larijani T. Relationship between organizational justice and job stress among hospital personnel. ijme. 2013; 6 (3):64-71.[Persian]
17. Shareinia H, Khuniki F, Bloochi Beydokhti T, Eydi zeynabad A, Hosseini M. Comparison between job stress among emergency department nurses with nurses of other departments. Quarterly Journal of Nursing Management. 2018;6 (3 and 4): 48-56. [Persian]
18. Spoorthy MS. Mental health problems faced by healthcare workers due to the COVID-19 pandemic-a review. Asian Journal of Psychiatry. 2020.
19. Safarzadeh M, Jahangiri MM, Effectiveness Mindfulness-Based Stress Reduction on Occupational Stress and General Health Train Drivers in Kashan City. Occupational Medicine Quarterly Journal. 2019; 10(4): 31-40.[Persian]
20. Raj A, Kumar P. Efficacy of Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR): A Brief Overview. Journal of Disability Management and Rehabilitation. 2018;4(1): 73-81.
21. Mousavi SA, Zare-Moghaddam A, Gomnam A, Mirbluk bozorgi A, Hasani F. Mindfulness from theory to therapy. frooyesh. 2019; 8 (1):155-170. [Persian]
22. Zahedi M, Rezaei Shahmirzadi A, Badeleh Shamooshaki MT, Mohammadi R, Mirkamali F. Association between Mindfulness with Depression and Anxiety in Patients with Diabetes in Gorgan; Original Investigation Özgün Araştırma(GMJ);2019:30:295-297; doi:http://dx.doi.org/10.12996/gmj.2019.73
23. Janssen M, Heerkens Y, Kuijer W, Van Der Heijden B, Engels J. Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction on employees' mental health: A systematic review. PloS one. 2018 Jan 24.
24. Grove SL, Teo STT, Pick D, Roche M. (2016), Mindfulness as a personal resource to reduce work stress in the job demands‐resources model, Stress and Health, doi: 10.1002/smi.2726
25. Brown KW, Ryan RM. The benefits of being present: mindfulness and its role in psychological well-being. Journal of personality and social psychology. 2003 Apr; 84(4):822.
26. Maleki Gh , Mazaheri A ,Zabihzadeh A ,Azadi E , Malekzadeh L . The role of big five personality factors in mindfulness; Journal of Cognitive and Behavioral Sciences Research , 2014;4(1):103-114
27. Gray-Toft P, Anderson JG. The nursing stress scale: development of an instrument. Journal of behavioral assessment. 1981; 3(1):11-23.
28. Sheikhi Sh, Sadeghi N . Relationship between critical care nurses occupational stress and their child anxiety.cardiovascular nursing journal .Autumn2018;7(3):1-9
29. Riet PV, Levett-Jones T, Aquino-Russell C, The effectiveness of mindfulness meditation for nurses and nursing students: An integrated literature review. Nurse Education Today.2018; 65: 201-211.
30- Ghawadra SF, Abdullah KL, Choo WY, Phang CK. Mindfulness‐based stress reduction for psychological distress among nurses: A systematic review. Journal of clinical nursing. 2019; 28(21-22):3747-3758.
31. Jena Abadi H, Pilechi L, Salm Abadi M, Tayrani rad A. Effectiveness of Mindfulness Skills Training on Job Stress and Psychological Well-being of Female Teachers. Health Monthly Journal of Iran. 2016; 6 (13): 59-69. [Persian]
32. Noorian C, Parvin N, Mehrabi T. Evaluation of the relationship between occupational stress and general health condition in nurses working in Isfahan university hospitals 2005. Community Health Journal. 2017. 5(1). 45-52.[Persian]
33. Ghiasi A, Ghaffari M, Shahabi nejad M, Soltani Poorsheikh S, Barkhordar A, Davari M. A study of occupational stressors among the nurses in a military hospital. EBNESINA. 2017; 19 (1):4-11. [Persian]
34. Rasouli N, Abdi M. Comparison of occupational stress level of nurses in public and private hospitals in Qom 2016, Quarterly Journal of Nursing Management .2019; 8(2),10-17. [Persian]
35. Khamseh F, Roohi H, Ebaady A, Hajiamini Z, Salimi H, Radfar S. Survey Relationship between demographic factors and stress, anxiety and depression in nurses working in selected hospitals in Tehran city. Journal of Holistic Nursing and Midwifery. 2011; 21(1): 13-21.[Persian]
36. Shorofi SA, Karimzadeh M. Factors Associated with Burnout in Nursing Staff:A Review Article. J Clin Exc. 2015; 3(2): 56-70. [Persian].
37. Keshmiri M, Fathi-Ashtiani A, Jalali P. Mediating Role of Mindfulness in the Relationship between Depression, Anxiety and Stress and Psychological Well-being. Journal of Psychology. 2019; 23(2): 217-231.[Persian]
1 استادیار روانشناسی سلامت، دانشکدۀ پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گلستان، گرگان، ایران
2 کارشناسی ارشد روانشناسی، آموزش و پرورش گلستان، گرگان، ایران
3 کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه پیام نور گرگان، ایران
* (نویسنده مسئول) ; تلفن تماس:09113711903، پست الکترونیک: badeleh@gmail.com
تاریخ دریافت: 21/08/1399 تاریخ پذیرش: 04/01/1400
2 کارشناسی ارشد روانشناسی، آموزش و پرورش گلستان، گرگان، ایران
3 کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه پیام نور گرگان، ایران
* (نویسنده مسئول) ; تلفن تماس:09113711903، پست الکترونیک: badeleh@gmail.com
تاریخ دریافت: 21/08/1399 تاریخ پذیرش: 04/01/1400
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
