Ethics code: IR.NKUMS.REC.1398.001
Taheri A, Heidari Nesab L. Investigating the relationship between the anxiety of contracting corona virus and the symptoms of obsessive-compulsive disorder with the mediating role of mental confusion and emotion regulation in health care center employees. tkj 2024; 16 (3) :42-53
URL:
http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1307-fa.html
طاهری علی، حیدری نسب لیلا. بررسی ارتباط بین اضطراب ابتلا به کرونا و نشانههای وسواس فکری با نقش واسطهای سرگشتگی ذهنی و تنظیم هیجان در کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی. فصلنامه علمی تخصصی طب کار. 1403; 16 (3) :42-53
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1307-fa.html
دانشگاه شاهد، تهران، ایران ، heydarinasab@shaed.ac.ir
متن کامل [PDF 1025 kb]
(59 دریافت)
|
چکیده (HTML) (132 مشاهده)
متن کامل: (53 مشاهده)
بررسی ارتباط بین اضطراب ابتلا به کرونا و نشانههای وسواس فکری با نقش واسطهای سرگشتگی ذهنی و تنظیم هیجان در کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی
علی طاهری1، لیلا حیدری نسب2
چکیده
مقدمه: اضطراب ناشی از انتقال ویروس کرونا در میان کادر درمان شیوع بالایی دارد، لذا این مطالعه با هدف تعیین ارتباط بین اضطراب ابتلا به ویروس کرونا و نشانههای وسواس فکری با نقش واسطهای سرگشتگی ذهنی و تنظیم هیجان انجام شده است.
روش بررسی: این مطالعه به صورت همبستگی از نوع الگوسازی معادلات ساختاری انجام شده است که در آن350 نفر از کارکنان شاغل در مراکز بهداشتی و درمانی به صورت نمونهگیری دردسترس انتخاب شدند. ابزار گردآوری دادهها شامل مقیاس وسواس فکری عملی مادزلی، پرسشنامه اضطراب ابتلا به کرونا علیپور، پرسشنامه سرگشتگی ذهنی عمدی کریور و پرسشنامه تنظیم هیجان گراس بود. بعد از تکمیل پرسشنامهها تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS و لیزرل انجام شد.
نتایج: بین اضطراب و نشانههای وسواس با مقدار 576/0 = r ،بین سرگشتگی ذهنی و نشانههای وسواس با مقدار 553/0 = r ، بین سرگشتگی ذهنی و اضطراب با مقدار 481/0 = r ، در سطح 01/0>p رابطه مستقیم معنیداری وجود دارد. اما بین تنظیم هیجانی و نشانههای وسواس با مقدار 643/0 - = r ، بین تنظیم هیجانی و اضطراب با مقدار 495/0- =r ، بین تنظیم هیجانی و سرگشتگی ذهنی با مقدار 611/0- =r در سطح 01/0>p رابطه معنیداری معکوسی وجود دارد. همچنن نتایج نقش دو متغیر میانجی سرگشتگی ذهنی و تنظیم هیجانی در ارتباط بین اضطراب کرونا با نشانههای وسواس را نشان داد.
نتیجهگیری: مدل رابطه بین اضطراب ناشی از انتقال ویروس کرونا با نشانههای وسواس فکری با توجه به میانجیگری سرگشتگی ذهنی و تنظیم هیجان از برازش مناسبی برخوردار بوده است که با افزایش میزان هیجانها و مغلوب شدن در تنظیم هیجانات خود، نشانههای وسواس فکری و سرگشتگی ذهنی نیز در کارکنان درمان شدت میگیرد. با توجه به این یافتهها انتظار میرود که مدیران بهداشتی و مراکز درمانی به بهزیستی روانشناختی پرسنل شاغل در بخشهای مختلف این حرفه توجه ویژهای نمایند.
واژههای کلیدی: اضطراب، نشانههای وسواس فکری، سرگشتگی ذهنی، ویروس کرونا، کارکنان درمان
مقدمه
اختلال وسواس فکری یکی از شایعترین، ناتوانکنندهترین و مقاومترین اختلالات روانشناختی مطرح میباشد. وسواس دربرگیرنده فکر یا احساسی عودکننده و اجبار رفتاری آگاهانه نظیر شمارش، وارسی، یا اجتناب است، که باعث افزایش اضطراب در فرد میشود(1). بیماران مبتلا به وسواس فکری و عملی علائم متنوعی از جمله آلودگی یا تمیز کردن، احتکار یا انباشت، چک کردن، تقارن و آداب وسواسی را دارند(2).
به علت شیوع و فراوانی رفتارهای وسواسی تاکنون مطالعات مختلفی در مورد عوامل بروز و تشدیدکننده نشانههای آن انجام گرفته است. اختلال وسواس، اختلالی به شدت شایع است که نیمی از واریانس آن توسط ابعاد ارثی مشخص میشود و با پریشانی زیاد و اختلال در کارکردهای فردی همراه است(3). همچنین این اختلال با سایر اختلالات روانی (افسردگی اساسی، اضطراب اجتماعی سندروم تورتو اختلال بیش فعالی و کم توجهی)، مشکلات خانوادگی و ناکارآمدیهای شغلی و اجتماعی، تحصیلی و زناشویی همراه است(4).
کادر درمان یکی از گروههایی میباشند که به دلایل مختلف ممکن است در معرض اضطراب و استرس قرار بگیرند اما یکی از عوامل مهمی که ممکن است منجر به اضطراب شود ترس از انتقال ویروس کرونا میباشد(5). به دلیل وجود ابهام درمورد شیوه شیوع ویروس و میزان آسیب ناشی از آن به افراد، اضطراب شعلهور میشود و ممکن است پرسنل بهداشتی و درمانی برای غلبه بر ترس خود تلاش میکنند با انجام بیش از حد نظافت و رفتارهای تمیزکننده و احتیاطی همانند شستشو، مصرف بیش از اندازه ضدعفونیکننده، پرهیز از هرگونه تماس با افراد و اجبار کردن دیگران به رعایت این رفتارها، خود را آرام کنند و اضطراب خود را تسکین دهند، اما این زیادهروی مقطعی ترس را کاهش نمیدهد و در صورت تداوم، نگرانی و اضطراب را بیشتر خواهد کرد(6). دراین حالت ممکن است افراد مبتلا به اختلال وسواس، افکار وسواسگونه بیشتری را تجربه کنند و چه بسا افرادی که دچار اختلال وسواس نیستند هم، بهطور موقت افکار و رفتارهای شبهوسواس پیدا کنند(7).
در این میان بررسی متون و مطالعات روانشناختی نشان میدهد که تنظیم هیجان نقش بسیار مهمی در دامنه گستردهای از پیامدهای روانشناختی بازی میکند(8) بر اساس تحقیقات انجام گرفته به نظر میرسد نقش پیشبینی کنندهای در نشانههای باورهای وسواسی و یا وسواس فکری دارد(9) و عامل مهمی در تعیین سلامتی و داشتن عملکرد مؤفق در تعاملات اجتماعی است و نقص در آن با اختلالات درونسازی شده مانند افسردگی، اضطراب، پریشانی ذهنی و انزوای اجتماعی و اختلالات برونسازی شده مانند بزهکاری و رفتار پرخاشگرانه ارتباط دارد(10).
از سوی دیگر هنگامی که افکار بیش از حد و ناخودآگاه به سمت خاطرات و تصاویر منفی پیش برود و فرد بیش از حد تحت تأثیر فشار و استرس ناشی از انتقال بیماری قرار گیرد، دائم به عوارض این بیماری و در نهایت به مرگ ناشی از عفونت فکر میکند؛ در همین حین در مسائل روزمره زندگی غرق میشود و نمیتواند از مشکلات خودساخته رهایی یابد و ضمن به خطر افتادن سلامتی، سبب اختلال وسواس فکری میشود(11). لذا سرگشتگی ذهنی یا افکار ناخوانده از یک سو زاییده ترس و اضطراب بوده و از طرف دیگر فرد مضطرب برای رهایی خویش از اضطراب و موقعیت نامعین به رفتارهای وسواسی روی میآورد(12) و این گونه به نظر میرسد که این سرگشتگی ذهنی نقش واسط و تعاملی را بین اضطراب و وسواس ایفا میکند. در گذشته، سرگشتگی ذهنی با نام افکار خودکار شناخته میشد(12).
در پژوهشی سلی و همکاران (2017) نشان دادند که بین سرگشتگی و نشانههای وسواس رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. در پژوهش دیگری نشان داده شد که سرگشتگی ذهنی باعث شکست در کنترل اجرایی میشود(13). کان و مکوی نیز نشان دادند که فکر وسواسی در افراد مبتلا به اختلالات وسواسی جبری، باعث شکست در کنترل اجرایی میشود. درواقع افرادی که در کنترل اجرایی، شکست را به صورت ناخواسته تجربه میکنند، این شکست باعث میشود که افکار غیرمرتبط به کار (فکر وسواسی)وارد آگاهی آنها شود(14).
با توجه به اینکه پرسنل مراکز بهداشتی درمانی جزو پیشگامان اصلی مبارزه با بیماریها به شمار میروند و به مرور کارکنان و پرسنل بخشهای مختلف آن دچار عوارض مختلف روانی در مواجهه با پیشگیری از ابتلا به ویروس شدهاند لذا با اهتمام به ضرورت پرداختن به این جامعه آماری پژوهش بر آن است نقش میانجی دو متغیر تنظیم هیجانی و سرگشتگی ذهنی را در رابطه بین اضطراب انتقال ویروس کرونا و وسواس فکری بررسی نماید لذا این پژوهش جهت پاسخ به سوال آیا بین اضطراب ابتلا به ویروس کرونا و نشانههای وسواس فکری با نقش واسطهای سرگشتگی ذهنی و تنظیم هیجان در کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی ارتباطی وجود دارد، انجام شده است.
روش بررسی
پژوهش حاضر، از نوع توصیفی تحلیلی به شکل همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش کلیه افراد شاغل در مراکز بهداشتی و درمانی نیشابور بود که حدود 3800 نفر میباشد. ملاکهای ورود به مطالعه: پرسنل درمانی و غیردرمانی رسمی، پیمانی و طرحی مراکز درمانی و بیمارستانهای شهر نیشابور، حداقل داشتن یک سال سابقه کار درمانی، داشتن حداقل مدرک دیپلم و ملاکهای خروج از مطالعه شامل عدم همکاری در تکمیل پرسشنامه و عدم رضایت برای شرکت در پژوهش بود. حجم نمونه با استفاده از مدلیابی معادلات ساختاری تعیین حجم نمونه که میتواند بین ۵ تا ۱۵ مشاهده به ازای هر متغیر اندازهگیری شده تعیین شود که در این مطالعه با توجه به این که مجموع متغیرهای پرسشنامههای بکار رفته 13 متغیر میباشد، تعداد نمونه باید 195 نفر تعیین شود اما برای اعتبار بیشتر نتایج، حجم نمونه 350 نفر در نظر گرفته شد. روش نمونهگیری در این مطالعه به صورت در دسترس بود.
ابزار گردآوری دادهها
برای جمعآوری اطلاعات مورد نظر به منظور آزمون فرضیهها از پرسشنامه استفاده گردیده است که در این مطالعه چهار پرسشنامه به شرح زیر به کار گرفته شد.
پرسشنامه وسواس فکری عملی مادزلی: هاجسون و راچمان(1977) این پرسشنامه را به منظور پژوهش در زمینه نوع و حیطه مشکلات وسواسی تهیه کردند. این پرسشنامه شامل 30 گویه است که جواب هر سوال به صورت بلی و خیر میباشد. در مطالعه صفری و همکاران روایی آن با روش بازآزمایی 89/0 بوده است و ضریب پایایی کل آزمون را 84/0و روایی همگرای آن با مقیاس 87/0 گزارش شده است(15).
پرسشنامه اضطراب ابتلا به کرونا: این ابزار جهت سنجش اضطراب ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشور ایران توسط علی پور و همکاران (1399 ) تهیه و اعتباریابی شده است. نسخه نهایی این ابزار دارای 18 گویه و 2 مؤلفه (عامل) است. گویههای 1 تا 9 علائم روانی و گویههای 10 تا 18 علائم جسمانی را میسنجد. این ابزار در طیف 4 درجهای لیکرت (هرگز=0، گاهی اوقات=1، بیشتر اوقات=2 و همیشه=3) نمرهگذاری میشود؛ بنابراین بیشترین و کمترین نمرهای که افراد پاسخدهنده در این پرسشنامه کسب میکنند بین 0 تا 54 است. نمرات بالا در این پرسشنامه نشاندهنده سطح بالاتری از اضطراب در افراد است. پایایی این پرسشنامه با آلفای کرونباخ 91/0 و روایی آن با روایی سازه تحلیل عاملی در مطالعه علیپور بدست آمده است(16).
پرسشنامه سرگشتگی ذهنی عمدی و خودکار : مادههای این ابزار( 8 ماده -4 ماده جهت ارزیابی سرگشتگی ذهنی عمدی و 4 ماده جهت ارزیابی سرگشتگی خود به خود) در یک طیف هفت درجهای لیکرت (هرگز یا خیلی به ندرت صحیح است تا اغلب اوقات یا همیشه صحیح است) مرتب شده است در پژوهش حبیبی و همکاران (1396)پایایی این مقیاس با روش آلفای کرانباخ برای کل مقیاس 71/0 بدست آمده است(17).
پرسشنامه تنظیم هیجان: این پرسشنامه که توسط گراس و جان (2003) ساخته شد، از10 گویه و دو خرده مقیاس ارزیابی مجدد و فرونشانی بر اساس مقیاس لیکرت 7 گزینهای تشکیل شده است. در مطالعه بیگدلی و همکاران(1392) میزان آلفای کرونباخ 79% برای ارزیابی مجدد گزارش شده است(18).
پرسشنامههای تحقیق از طریق نرمافزار فرمساز پرس آنلاین به صورت آنلاین طراحی شد بعد از کسب مجوز و هماهنگی با ستاد مرکزی دانشکده علوم پزشکی نیشابور، این پرسشنامههای الکترونیک در اختیار واحد روابط عمومی مراکز و بیمارستانها قرار داده شده و از طریق ارسال لینک آن به آدرسهای الکترونیکی گروههای تشکیل شده در فضای مجازی مراکز توسط واحد روابط عمومی، بصورت نمونهگیری دردسترس افراد وارد پژوهش شدند و پرسشنامهها را تکمیل کردند ضمنا شماره موبایل محقق اصلی در اختیار روابط عمومی گذاشته شد تا با گذاشتن در گروههای مربوطه در صورت سوال یا توضیح، نمونههای پزوهش قادر به برقراری ارتباط باشند. در این پژوهش، توصیف دادههای دموگرافیک پژوهش با استفاده از آمار توصیفی و جداول فراوانی، انجام شده و آزمون مدل، با استفاده از روش تحلیل مسیر و تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزارهای SPSS نسخه 21 و لیزرل، انجام گرفته است.
نتایج
براساس مطالعات انجام شده در بخش میدانی پژوهش درمجموع 350 نفر از کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی نیشابور در پژوهش شرکت کردند که دامنه سنی آنها 60-19سال قرار داشتند. اکثریت نمونههای تحقیق (190 نفر) یعنی 28/54% ، 19 تا 32 سال می باشند. اکثریت نمونههای تحقیق (228 نفر) یعنی 15/65% ، زن میباشند. براساس سطح تحصیلات اکثریت نمونههای تحقیق (181 نفر) یعنی 71/51% ، لیسانس میباشند. براساس سابقه خدمتی اکثریت نمونههای تحقیق (159 نفر) یعنی 43/45% ، دارای سابقه خدمتی بین 10-1 سال میباشند. براساس تأهل اکثریت نمونههای تحقیق (236 نفر) یعنی 83/67% ، متأهل میباشند(جدول1).
جدول1: مشخصههای توصیفی نمونه آماری پژوهش
متغیرها |
گزینهها |
فراوانی |
درصد فراوانی |
سن |
19 تا 32 سال |
190 |
28/54 |
33 تا 46 سال |
119 |
00/34 |
47 تا 60 سال |
41 |
72/11 |
جنسیت |
زن |
228 |
15/65 |
مرد |
122 |
85/34 |
تحصیلات |
دیپلم /فوق دیپلم |
59 |
86/16 |
لیسانس |
181 |
71/51 |
فوق لیسانس |
78 |
29/22 |
دکتری |
32 |
14/9 |
سابقه خدمت |
10-1 سال |
159 |
43/45 |
20-11 سال |
73 |
86/20 |
30-21 سال |
118 |
71/33 |
تاهل |
مجرد |
114 |
57/32 |
متاهل |
236 |
83/67 |
بررسی همراستایی (همخطی) بین متغیرهای پژوهش
همچنین برای بررسی خطی بودن، نبود همراستایی (همخطی) بین متغیرهای پیشبین به وسیله آزمونهای آماره تحمل، تورم یا تورش واریانس، اندازه ویژه و شاخص شرطی ارزیابی شد که نتایج در جدول(2) قابل مشاهده است.
همان طور که در جدول 2 ملاحظه می شود، اندازه شاخصهای تحمل و تورم یا تورش واریانس به ترتیب برای متغیرها بیشتر از 4/0 و کمتر از 5 است، بنابراین بین متغیرهای پژوهش، هم خطی چندگانه وجود ندارد و به عبارتی هم خطی محتمل نیست.
جدول2: نتایج آزمون هم خطی نبودن متغیرها
متغیر وابسته / مؤلفه |
آماره تحمل |
تورم واریانس |
اندازه ویژه |
شاخص شرطی |
نشانه های وسواس |
701/0 |
543/1 |
089/0 |
813/8 |
اضطراب کرونا |
563/0 |
707/3 |
07/0 |
43/17 |
سرگشتگی ذهنی |
613/0 |
508/1 |
044/0 |
23/28 |
تنظیم هیجانی |
670/0 |
505/1 |
058/0 |
663/27 |
ضرایب همبستگی متغیرها
جدول3: ماتریس ضرایب همبستگی
ردیف |
متغیرها |
1 |
2 |
3 |
4 |
1 |
نشانه های وسواس |
1 |
|
|
|
2 |
اضطراب کرونا |
576/0** |
1 |
|
|
3 |
سرگشتگی ذهنی |
533/0** |
481/0** |
1 |
|
4 |
تنظیم هیجانی |
643/0-** |
495/0-** |
611/0 -** |
1 |
** همبستگی در سطح 01/0 معنادار است
یافتههادر جدول (4) نشان میدهد در هر مقیاس بارهای عاملی بیشتر از 7/0 هستند و نسبت بحرانی بیشتر از 56/2 است بنابراین درسطح اطمینان 99 درصد معناداری بارهای عاملی مورد تأیید قرار میگیرد. در نمودار(1)، مدل مفهومی تحقیق در حالت استاندارد شده ضرایب مسیر را نشان میدهد.
یافته ها در مدل اندازهگیری کلی نشان میدهد که بارهای عاملی مؤلفهها بیشتر از 7/0 هستند بنابراین مطلوب هستند. برای تعیین میزان تناسب مدل اندازهگیری کلی، معیارهای مناسب بودن برازش مدل بررسی و شاخصهای زیر محاسبه شدهاند.
جدول4: بررسی معناداری مدلهای اندازهگیری
مؤلفه ها |
بارعاملی |
نسبت بحرانی(CR) |
معناداری (P-value) |
وارسی |
81/0 |
24/9 |
01/0>p |
تمیزی |
76/0 |
34/9 |
01/0>p |
کندی |
82/0 |
37/9 |
01/0>p |
شک وسواسی |
79/0 |
12/9 |
01/0>p |
علائم جسمانی |
81/0 |
20/9 |
01/0>p |
علائم روانی |
72/0 |
22/9 |
01/0>p |
سرگشتگی ذهنی عمدی |
80/0 |
81/9 |
01/0>p |
سرگشتگی ذهنی غیر عمدی |
84/0 |
44/9 |
01/0>p |
ارزیابی مجدد |
73/0 |
32/9 |
01/0>p |
فرونشانی |
81/0 |
46/9 |
01/0>p |