Ethics code: IR.SSU.SPH.REC.1394.99
Abdi R, Mazloumi A, halvani G, Namazi S, Azam K. Development and validation of a pilot activity load index (PALI) based on NASA-TLX template. tkj 2020; 11 (4) :72-83
URL:
http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-866-fa.html
عبدی رضا، مظلومی عادل، حلوانی غلامحسین، نمازی سیامک، اعظم کمال. طراحی و اعتبارسنجی شاخص بارکاری خلبان(PALI) مبتنی بر الگوی NASA-TLX. فصلنامه علمی تخصصی طب کار. 1398; 11 (4) :72-83
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-866-fa.html
دانشگاه علوم پزشکی تهران- دانشکده بهداشت ، amazlomi@tums.ac.ir
متن کامل [PDF 1011 kb]
(547 دریافت)
|
چکیده (HTML) (2233 مشاهده)
متن کامل: (1005 مشاهده)
طراحی و اعتبارسنجی شاخص بارکاری خلبان(PALI) مبتنی بر الگوی NASA-TLX
رضا عبدی[1]، عادل مظلومی2* ، غلامحسین حلوانی3، امیرسیامک نمازی4، کمال اعظم5
چکیده
مقدمه: بارکاری، ساختار فرضی از فشار متحمل شده توسط یک اپراتور انسانی برای رسیدن به سطح خاصی از عملکرد میباشد. تاکنون روشهای متعددی برای ارزیابی بارکاری ارائه شده است. یکی از پرکاربردترین روشهای ارزیابی ذهنی بارکاری، روش NASA-TLX است. هدف این مطالعه، طراحی و اعتبارسنجی شاخص ارزیابی ذهنی بارکاری شغل خلبانی مبتنی بر الگوی NASA-TLX میباشد.
روش بررسی: این مطالعه، یک بررسی توصیفی-تحلیلی از نوع مقطعی است که در بین خلبانهای شاغل در شرکتهای هواپیمایی مسافربری انجام شد. در ابتدا خرده مقیاسهای شاخص ارزیابی بارکاری خلبانی(PALI) مبتنی بر الگوی NASA-TLX تهیه شد. سپس روایی محتوا بر اساس جدول لاوشه، توسط شاخص CVR و CVI خرده مقیاسها پذیرفته شد. در نهایت برای تعیین سازگاری درونی، شاخص PALI توسط 30 خلبان در فازهای مختلف پروازی تکمیل شد و برای تعیین میزان پایایی از ضریب آلفای کرونباخ با معیار پذیرش 7/0 آنالیز در نرمافزار SPSS استفاده شد.
نتایج: فهرست اولیه شاخص ارزیابی ذهنی بارکاری خلبان شامل 17 خرده مقیاس بود که 11 خرده مقیاس آن پس از اعتبارسنجی صوری و محتوایی، با CVR کمتر از 75/0حذف شد. در نهایت پس از تقلیل، 6 خرده مقیاس PALI نهایی شدکه ارتباط خوبی با وظایف خلبانی داشتند(79/0=CVI). آلفای کرونباخ برای شاخص PALI به میزان 89/0 بدست آمد که نشان داد این شاخص از پایایی درونی برخوردار است.
نتیجهگیری: میتوان از پرسشنامه PALI که از نظر روایی و پایایی تایید شده است، برای ارزیابی بارکاری خلبانهای مسافربری استفاده نمود.
واژه های کلیدی: اعتبارسنجی، شاخص بارکاری خلبان، الگوی NASA-TLX
مقدمه
"بارکاری" یا Workload، ساختار فرضی از فشار متحمل شده توسط یک اپراتور انسانی برای رسیدن به سطح خاصی از عملکرد(Performance) میباشد؛ از این تعریف میتوان نتیجه گرفت که وظیفه محوری بارکاری مد نظر نیست و بارکاری با محوریت انسان مورد توجه میباشد، به عبارتی تجربه ذهنی اپراتور از بارکاری در ارتباط با نیازهای یک وظیفه میباشد و از طرفی میتواند تحت تاثیر بسیاری از منابع بارکاری و عوامل قرار گیرد. بنابراین بارکاری خاصیت ذاتی و مطلق یک وظیفه نیست بلکه تعامل بین نیازهای یک وظیفه است که تحت شرایط مهارتی، رفتاری و ادراکی به اپراتور اعمال میشود(1).
در اتحادیههای شغلی و اصناف نیز استاندارد DIN EN ISO 10075 بصورت یک مفهوم مشترک بین المللی پذیرفته شده است و میتوانند آن را در مباحث بارکاری و استرس استفاده نمایند(2). بر اساس مدل ISO 10075 سازمان بین المللی استاندارد، بارکاری منجر به استرس و تنش در اپراتور انسانی شده و از طریق ایجاد خستگی، فرسودگی، کاهش هوشیاری و کاهش ظرفیت حافظه کوتاه مدت باعث تضعیف عملکرد شغلی میگردد که به نوعی به ویژگی وظایف (مانند پیچیدگی، نیازهای وظیفه) وابسته بوده و با چگونگی پردازش اطلاعات(Information Processing) نیز ارتباط دارد(3). بارکاری زیاد میتواند منجر به کاهش عملکرد و افزایش تعداد خطاها در خدمه پروازی گردد(4).
پردازش اطلاعات موضوعی است که میتوان علت بسیاری از خطاها را به آن نسبت داد(5). واضح است که سیستم پردازش اطلاعات انسان پیچیده است و ارزیابی ذهنی (Subjective assessment)در صورتیکه حد و حدود آن بصورت کامل سنجیده شود، میتواند یک منبع ارزشمند از اطلاعات باشد(6).
روشهای ارزیابی بارکاری خلبان را میتوان به سه گروه طبقه بندی نمود(7):
1-ثبت اطلاعات فیزیولوژیکال(Physiological recordings)
2-کارایی یا عملکرد وظایف خلبانی(Performance in the piloting task)
3-امتیازدهی ذهنی(Subjective rating)
ارزیابی فیزیولوژیکال بارکاری، روشهای عینی هستند که با استفاده از تجهیزات و دستگاه انجام میشود و میتوان به مواردی مانند تعداد ضربان قلب (HR)(8)، تغییر پذیری ضربان قلب (HRV)(9)، استفاده از نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) (10)، کاربرد نوار قلبی یا الکتروکاردیوگرام (ECG)(11)، روش هدایت الکتریکی پوست (GSR)(12) و استفاده از ردیابی و ثبت حرکات چشم یا الکترواکولوگرافی (EOG)(13) اشاره نمود. همچنین میتوان بارکاری خلبان را با پایش عملکرد نیز ارزیابی نمود(14) که در آن زمان واکنش و دقت به عنوان مناسب ترین راه برای اندازه گیری عملکرد استفاده میشود(15). روش سوم ارزیابی بارکاری امتیازدهی ذهنی است و یک روش قلم-کاغذی محسوب میشود و نتایج مطالعات گذشته نشان میهد که روشهای ارزیابی ذهنی بارکاری برای مشاغل و گروههای متخصص و آموزش دیده مانند خلبانی، از حساسیت خوبی برخوردارند؛ از طرفی به دلیل سهولت انجام، کم هزینه بودن و تداخل کمتر در وظایف، نسبت به دو روش دیگر قابلیت اجرایی بالایی داشته است(16). از تکنیکهای ارزیابی ذهنی بارکاری میتوان روشهای مختلفی مانند: مقیاس Bedford (17)، تکنیک SWAT (18)، مقیاس Cooper-Harper (19) و NASA-TLXرا نام برد.
یکی از پرکاربردترین روشهای ارزیابی ذهنی بارکاری که تاکنون وجود داشته و حساسیت و اعتبار سنجی آن بارها گزارش شده است روش NASA-TLX است(1) که در سال 1988 توسط هارت و استیولند ارائه شد. این ابزار پرسشنامهای در مرکز تحقیقات Ames ناسا در طی چندین سال و با بیش از 40 شبیهسازی آزمایشگاهی طراحی شد و تعداد زیاد مقالاتی که به این روش اشاره کرده است، اهمیت و کارایی آن را نشان میدهد(20).
روشهای ارزیابی ذهنی بارکاری ممکن است به طور کلی و عمومی طراحی شده باشند و ابعاد مختلف بارکاری را برای یک محیط و وظیفه اختصاصی به خوبی منعکس نکنند و لازم باشد که مختص یک فعالیت طراحی شود(21)؛ در این زمینه میتوان به مطالعهای که تعیین ابعاد اختصاصی بارکاری در فعالیت رانندگی یا DALI را بصورت شاخص طراحی نموده، اشاره کرد؛ شاخص ارزیابی ذهنی بارکاری DALI با استفاده از رویه و الگو پذیری NASA-TLX، بارکاری رانندگی را بر اساس نیازمندیها و مطالبات شغل رانندگی ارزیابی میکند(22).
شغل خلبانی یکی از پر استرس ترین مشاغل میباشد(23) و با توجه به اهمیت ایمنی و حساسیت این شغل، تاکنون به دفعات زیاد بارکاری خلبان در مطالعات ارزیابی شده است و در این میان استفاده از روش NASA-TLX قابل توجه میباشد که با سایر روشهای ارزیابی بارکاری نیز مقایسه شده است(24)و(25). از طرفی خلبانی یک شغل تخصصی میباشد که دارای نیازمندیها و مطالبات مربوط به خود میباشد؛ با توجه به اینکه شاخص بار وظیفه NASA-TLX یک ابزار عمومی برای ارزیابی ذهنی بارکاری است بر آن شدیم که با شناسایی نیازمندیها و مطالبات شغل خلبانی، شاخص های ارزیابی ذهنی بارکاری شغل خلبان مبتنی بر الگوی NASA-TLX را تعیین و اعتبار سنجی نماییم و آن را عنوان یک شاخص اختصاصی ارزیابی بارکاری خلبانی ارایه دهیم.
روش بررسی
این مطالعه، یک بررسی توصیفی-تحلیلی از نوع مقطعی است که در بین خلبانهای شاغل در شرکتهای هواپیمایی مسافربری تحت پوشش سازمان هواپیمایی کشوری انجام شده است و مراحل انجام این تحقیق، به شرح ذیل انجام شد:
1- مطالعه مقدماتی: در این مرحله به منظور شناسایی ماهیت و منابع بارکاری شغل خلبانی، شرح وظایف با استفاده از متون، دستورالعملها، مستندات و مشاوره با خلبانان خبره، استخراج شد؛ بدین صورت که با استفاده از یک فرایند عملیاتی استاندارد یا SOP (Standard Operating Procedures)، وظایف عمومی خلبان در فازهای پرواز متداول در یک نوع هواپیمای مسافربری(Airbus A320) بررسی شد و با حدود 4 ساعت مصاحبه متناوب و نیمه ساختار یافته با 8 خلبانان باتجربه و خبره مربوطه، مفاهیم و اصطلاحات تخصصی بررسی شد. لازم به ذکر است برای یکسان سازی اطلاعات، شرایط یک پرواز عادی و بدون موقعیتهای اضطراری در نظر گرفته شد.
2- آنالیز شغلی: در این گام بر اساس شرح وظایف تهیه شده در مرحله اول، آنالیز شغلی به روش HTA یا تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی وظایف (Hierarchical Task Analysis) انجام شد و فرمت خام و نسخه اولیه آنالیز شغل خلبانی با در نظر گرفتن وظایف، زیر وظایف و هدف اصلی که "پرواز" بود، تدوین شد.
3- اعتبارسنجی آنالیز شغلی: در این مرحله، نسخه اولیه و خام آنالیز شغلی اعتبارسنجی و اصلاح شد و نسخه نهایی آنالیز شغلی تهیه گردید؛ که بدین منظور مجدداً با خلبانان حدوداً 2 ساعت مصاحبه نیمه ساختار یافته، صورت گرفت.
4- استخراج نیازها و مطالبات شغل خلبانی: در این قسمت از مطالعه با توجه به وظایف آنالیز شده ، نیازها و تعاملات مربوط به شغل خلبانی استخراج شد؛ برای این کار از موارد ذیل بهره گرفته شد:
4-1 - مدل های شناختی و بارکاری: در این تحقیق با استفاده از مدل روانشناختی پردازش اطلاعات ویکنز(26) و مدل بارکاری ایزو 10075 (3)، نیازها و تعاملات مورد بررسی قرار گرفت.
4-2 – روشهای ارزیابی بارکاری موجود: در این پژوهش بر اساس روش NASA-TLX، شش خرده مقیاس (subscales) شامل: نیازهای ذهنی (Mental Demand)، نیاز فیزیکی (Physical Demand)، نیاز زمانی (Temporal Demand)، و تعاملات آن با کارایی (Performance)، تلاش (Effort) و ناامیدی (Frustration) و همچنین خرده مقیاسهای بارکاری به روش DALI از قبیل: تلاش برای توجه (Effort of attention)، نیاز دیداری (Visual demand)، نیاز شنیداری (Auditory demand)، نیاز زمانی (Temporal demand)، تداخلات (Interference) و استرس وضعیتی (Situational stress) مورد توجه قرار گرفت.
4-3- بررسی نتایج متون مربوط به سنجش بارکاری خلبان: با بررسی مقالات و متون مشخص شد که خلبانی به دلیل تعداد وظایف زیاد و نیازهای وظیفه(13)، نیاز به سطح بالایی از فعالیتهای شناختی دارد(27) که ناشی از استرسهای مربوط به عوامل محیطی، محدودیتهای زمانی و تهدیدهای ایمنی میباشد(28) و بارکاری خلبان نیز به عنوان مفهومی از مشکل بودن وظایف خلبان و یا تعداد وظایف مختلف آن بیان میشود(29). همچنین در ارزیابیهای ذهنی مختلفی که از بارکاری به عمل آمده مشخص شده که میزان پیچیدگی، کنترل برکار و فشار زمانی بر بارکاری تاثیر دارد(30 ،31).
نهایتاً در استخراج نیازها و مطالبات شغل خلبانی به خرده مقیاسهای دیگری مانند: فشار زمانی (Time Pressure)، وظایف همزمان (Multi Task)، آگاهی موقعیتی (Situational Awareness)، پیچیدگی (Complicatedness) و ارتباطات (Communications) نیز دست یافتیم. در نهایت بر اساس منابع فوق الذکر، 17 خرده مقیاس اولیه همراه با تعاریف آن استخراج شد و اعتبار صوری آن با استفاده از پانل خبرگان(اساتید ارگونومی و خلبانی) مورد بررسی و اصلاح نهایی قرار گرفت. دراین مرحله نسخه اولیه شاخصهای ارزیابی بارکاری برای شغل خلبانی تهیه شد.
5- روایی محتوایی(Content Validity): به منظور تایید کارایی شاخصها در ارزیابی بارکاری خلبان، روایی محتوایی برای خرده مقیاسهای شاخص بارکاری فعالیت خلبان بر اساس رویه لاوشه انجام شد(32)؛ بدین صورت که خرده مقیاسها بصورت چک لیست، در اختیار 8 نفر از اساتید خلبان و باتجربه قرار داده شد تا آن را از نظر محتوایی(مرتبط بودن و ضرورت داشتن) بررسی نمایند. بر اساس رویه لاوشه خرده مقیاسهایی که ضریب نسبی روایی محتوا (Content Validity Ratio) یا CVR آنها حداقل 75/0 و شاخص روایی محتوا (Content Validity Index) یا CVI آنها 79/0 بدست آید، از نظر روایی محتوا قابل پذیرش میباشد. CVR بر اساس نظر گروه خبرگان از فرمول ذیل محاسبه شد: