دوره 12، شماره 4 - ( فصلنامه علمی تخصصی طب کار یزد 1399 )
جلد 12 شماره 4 صفحات 34-24 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IRKMUREC.1399.298
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Shabanian Z, Gholipour M, Mirzaei M, Amrollahi M, Hasheminejad N. Investigating shift work disorder among workers of Hamadan Glass Factory in 2017. tkj 2021; 12 (4) :24-34
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1072-fa.html
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1072-fa.html
شعبانیان زهره، قلی پور مهران، میرزائی مقدمه، امراللهی محمد، هاشمی نژاد ناصر. بررسی اختلالات نوبت‌کاری در کارگران شاغل در کارخانۀ شیشه همدان در سال 1395. فصلنامه علمی تخصصی طب کار. 1399; 12 (4) :24-34
دانشکده بهداشت ، دانشگاه علوم پزشکی کرمان ، کرمان ، ایران ، naserhasheminejad@gmail.com
واژه‌های کلیدی: نوبت‌کاری، اختلالات بهداشتی، ریسک فاکتور، پرسشنامۀ نظرسنجی از کارگران نوبت‌کاری (SOS)، شرکت شیشه
متن کامل [PDF 738 kb]
(576 دریافت)
| چکیده (HTML) (1517 مشاهده)
بررسی اختلالات نوبت‌کاری در کارگران شاغل در کارخانۀ شیشه همدان در سال 1395
زهره شعبانیان[1]، مهران قلی پور[2]، مقدمه میرزایی[3]، محمد امراللهی[4]، ناصر هاشمی‌نژاد*[5]
چکیده
مقدمه: نوبت‌کاری یکی از عوامل استرس‌زایی است که بخشی از شاغلین در معرض آن هستند. این مطالعه با هدف بررسی اختلالات نوبت‌کاری در کارگران شاغل در شرکت شیشۀ همدان انجام شد.
روش بررسی: جهت انجام تحقیق تعداد 210 نفر شاغل که تعداد 130 نفر از آن‌ها نوبت‌کار و 80 نفر روزکار بودند انتخاب شدند. در این مطالعه اطلاعات جمعیت شناختی و نوبت‌کاری شامل اختلالات خواب، روحی- روانی، قلبی- عروقی، اسکلتی- عضلانی، گوارشی، رضایت شغلی، تأثیر نوبت‌کاری بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی با استفاده از پرسشنامۀ نوبت‌کاری(SOS) جمع‌آوری شد. سایر اطلاعات نیز از معاینات دوره‌ای شاغلین در همان سال، استخراج شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار آماری SPSS 16 استفاده شد.
نتایج: نتایج مطالعه نشان داد که بین نوبت‌کاری و متغیرها از قبیل اختلالات خواب و ... اختلاف معنادار است. در بررسی تأثیر سن، سابقه کار و تأهل در بروز اختلالات نوبت‌کاری، تأثیر سن با بروز اختلالات اسکلتی – عضلانی، بیماریهای قلبی- عروقی و گوارشی طبق آزمون کروسکالوالیس معنادار و ارتباط سابقۀ کاری با بروز مشکلات اجتماعی نیز طبق آزمون فیشر معنادار بود؛ اما هیچ یک در بروز اختلالات خواب تأثیری نداشتند. در بررسی تأثیر نوبت‌کاری بر زندگی فردی، اجتماعی، خانوادگی و نیز درجه هوشیاری در شیفتهای صبح، عصر و شب در گروه نوبت‌کار، طبق آزمون کای‌اسکوئر ارتباط در هر سه مورد معنادار بود. بروز حادثه در شیفت شب نسبت به شیفتهای صبح و عصر بیشتر بود.
نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه نشان داد که نوبت‌کاری نسبت به روزکاری می‌تواند سبب بروز اختلالات خواب، اختلالات گوارشی، افزایش ریسک ابتلا به دیابت و افزایش ریسک ابتلا به بیماریهای عفونی و همچنین شیوع اختلالات اسکلتی– عضلانی و قلبی- عروقی شده و مشکلات اجتماعی در نوبت‌کاران با سابقه کار زیاد بیشتر از نوبت‌کاران با سابقه کار کم است.
واژه‌های کلیدی: نوبت‌کاری، اختلالات بهداشتی، ریسک فاکتور، پرسشنامۀ نظرسنجی از کارگران نوبت‌کاری (SOS)، شرکت شیشه
مقدمه
جدول4. تأثیر نوبت‌کاری بر درجه هوشیاری در نوبت‌کاران در شیفتهای مختلف
بحث
References:
1. Monk TH, Folkard S. Making shiftwork tolerable: CRC Press; 1992.
2. Choobineh A, Aghabeygi M, Tabatabaei H, Fallahpour A, Javadpour F, Soltanzadeh A. Evaluation of Effectiveness of Shift Schedule Change on Reducing the Shift Work-related Problems in a Petrochemical Industry. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2013;11(2):39-52 [Persian].
3. Control CfD, Prevention. Short sleep duration among workers--United States, 2010. MMWR Morbidity and mortality weekly report. 2012;61(16):281.
4. Asghari M, Ahmadnezhad I, Rahmani A, Sadeghi A, Abbassinia M, Rezaie E, et al. Investigation of disorders and problems caused by shift work in an automotive industry. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2013; 5(1): 7-14.[Persian]
5. Brief RS, Scala RA. Occupational health aspects of unusual work schedules: a review of Exxon's experiences. American Industrial Hygiene Association Journal. 1986;47(4):199-202.
6. De Vries-Griever A, Meijman TF. The impact of abnormal hours of work on various modes of information processing: a process model on human costs of performance. Ergonomics. 1987;30(9):1287-99.
7. Zamanian Z, Dehghani M, Mohammady H, Rezaeiani M, Daneshmandi H. Investigation of shift work disorders among security personnel. International Journal of Occupational Hygiene. 2012;4(2):39-42 [Persian].
8. Zhao I, Turner C. The impact of shift work on people's daily health habits and adverse health outcomes. Australian Journal of Advanced Nursing. 2008;25(3):8-22.
9. Barton J, Folkard S, Smith L, Spelten E, Totterdell P. Standard shiftwork index manual. J Appl Psychol. 2007;60:159-70.
10. Abbassinia M, Monazam M, Ghasemkhani M, Aghaie H, Asghari M, Mohammadian F. Survey and comparison of sleep disorders in shift workers of an automotive industry. Iran Occupational Health. 2013;10(3).37-44.[Persian]
11. Escribà V, Pérez-Hoyos S, Bolumar F. Shiftwork: its impact on the length and quality of sleep among nurses of the Valencian region in Spain. International Archives of Occupational and Environmental Health. 1992;64(2):125-9.
12. Choobineh A, Soltanzadeh A, Tabatabaee H, Jahangiri M, Khavaji S. Health effects associated with shift work in 12-hour shift schedule among Iranian petrochemical employees. International journal of occupational safety and ergonomics. 2012;18(3):419-27.[Persian]
13. Choobineh A, Soltanzadeh A, Tabatabaie S, Jahangiri M. Shift Work-related Health Problems among Petrochemical Industries Employees. Jundishapur Scientific Medical Journal/Majalleh Elmi Peseshki Daneshgahe Elome Pezeshki Ahwaz. 2011;10(2):141-151.
14. Mokarami H, Kakooei H, Dehdashti A, Jahani Y, Ebrahimi H. Comparison of general health status and sleeping quality of shift workers in a car industry workshop 2008. Behbood Journal. 2010;14(3):237-43.[Persian]
15. Samadi F, Tirgar A, Nikpour M, Sefidchian A. Shift Work in Medical Students: A Cross-sectional Study on Medical Interns. Archives of Occupational Health. 2017;1(1):6-12.
16. Hadley MB, Roques A. Nursing in Bangladesh: rhetoric and reality. Social science & medicine. 2007;64(6):1153-65.
17. Holmbäck U, Forslund A, Lowden A, Forslund J, Åkerstedt T, Lennernäs M, et al. Endocrine responses to nocturnal eating–possible implications for night work. European journal of nutrition. 2003;42(2):75-83.
18. Crispim CA, Waterhouse J, Dâmaso AR, Zimberg IZ, Padilha HG, Oyama LM, et al. Hormonal appetite control is altered by shift work: a preliminary study. Metabolism. 2011;60(12):1726-35.
19. Jaffe MP, Smolensky MH, Wun C-C. Sleep quality and physical and social well-being in North American petrochemical shift workers. Southern medical journal. 1996;89(3):305-12.
20. Knutsson A, Hallquist J, Reuterwall C, Theorell T, Akerstedt T. Shiftwork and myocardial infarction: a case-control study. Occupational and environmental medicine. 1999;56(1):46-50.
21. Koslowsky M, Babkoff H. Meta-analysis of the relationship between total sleep deprivation and performance. Chronobiology international. 1992;9(2):132-6.
22. Rahimpour F, Mohammadi S, Aghilinejad M, Attarchi M, Malek M, Dehghan N. Comparison of Sleep Disorders among Nightshift guard men in Iran University Hospitals Using ESS and PSQI questionnairesin 2009. Occupational Medicine Quarterly Journal. 2011;2(1):39-43.[Persian]
23. Marquie J, Foret J. Sleep, age, and shiftwork experience. Journal of sleep research. 1999;8(4):297-304.
24. Härmä MI, Hakola T, Akerstedt T, Laitinen JT. Age and adjustment to night work. Occupational and Environmental Medicine. 1994;51(8):568-73.
25. Arghami Sh, Ghanbari H, Zahirian Gh. Health status of city staff shiftwork in a hospital Razan. Ergonomic Journal. 2014;2(1):64-9.[Persian]
*Corresponding Author
Email: naserhasheminejad@gmail.com
Tel: +98 9133562797
Received: 01.05.2020 Accepted: 06.12.2020
متن کامل: (2671 مشاهده)
بررسی اختلالات نوبت‌کاری در کارگران شاغل در کارخانۀ شیشه همدان در سال 1395
زهره شعبانیان[1]، مهران قلی پور[2]، مقدمه میرزایی[3]، محمد امراللهی[4]، ناصر هاشمی‌نژاد*[5]
چکیده
مقدمه: نوبت‌کاری یکی از عوامل استرس‌زایی است که بخشی از شاغلین در معرض آن هستند. این مطالعه با هدف بررسی اختلالات نوبت‌کاری در کارگران شاغل در شرکت شیشۀ همدان انجام شد.
روش بررسی: جهت انجام تحقیق تعداد 210 نفر شاغل که تعداد 130 نفر از آن‌ها نوبت‌کار و 80 نفر روزکار بودند انتخاب شدند. در این مطالعه اطلاعات جمعیت شناختی و نوبت‌کاری شامل اختلالات خواب، روحی- روانی، قلبی- عروقی، اسکلتی- عضلانی، گوارشی، رضایت شغلی، تأثیر نوبت‌کاری بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی با استفاده از پرسشنامۀ نوبت‌کاری(SOS) جمع‌آوری شد. سایر اطلاعات نیز از معاینات دوره‌ای شاغلین در همان سال، استخراج شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار آماری SPSS 16 استفاده شد.
نتایج: نتایج مطالعه نشان داد که بین نوبت‌کاری و متغیرها از قبیل اختلالات خواب و ... اختلاف معنادار است. در بررسی تأثیر سن، سابقه کار و تأهل در بروز اختلالات نوبت‌کاری، تأثیر سن با بروز اختلالات اسکلتی – عضلانی، بیماریهای قلبی- عروقی و گوارشی طبق آزمون کروسکالوالیس معنادار و ارتباط سابقۀ کاری با بروز مشکلات اجتماعی نیز طبق آزمون فیشر معنادار بود؛ اما هیچ یک در بروز اختلالات خواب تأثیری نداشتند. در بررسی تأثیر نوبت‌کاری بر زندگی فردی، اجتماعی، خانوادگی و نیز درجه هوشیاری در شیفتهای صبح، عصر و شب در گروه نوبت‌کار، طبق آزمون کای‌اسکوئر ارتباط در هر سه مورد معنادار بود. بروز حادثه در شیفت شب نسبت به شیفتهای صبح و عصر بیشتر بود.
نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه نشان داد که نوبت‌کاری نسبت به روزکاری می‌تواند سبب بروز اختلالات خواب، اختلالات گوارشی، افزایش ریسک ابتلا به دیابت و افزایش ریسک ابتلا به بیماریهای عفونی و همچنین شیوع اختلالات اسکلتی– عضلانی و قلبی- عروقی شده و مشکلات اجتماعی در نوبت‌کاران با سابقه کار زیاد بیشتر از نوبت‌کاران با سابقه کار کم است.
واژه‌های کلیدی: نوبت‌کاری، اختلالات بهداشتی، ریسک فاکتور، پرسشنامۀ نظرسنجی از کارگران نوبت‌کاری (SOS)، شرکت شیشه
مقدمه
نوبت‌کاری یکی از عوامل استرس‌زای شغلی به شمار می‌آید که بخش قابل ملاحظه‌ای از نیروی کار را در سطح جهان تحت تأثیر قرار داده است. نوبت کاری انجام وظیفه خارج از ساعات معمول کار روزانه یعنی ساعات بین 7 بامداد تا 6 بعد از ظهر است. نوبت‌کاری به طور گسترده در صنعت وجود دارد. در جوامع پیشرفته بخش های تولیدی و خدماتی به نوبت‌کاری متکی هستند (1). بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان بین‌المللی کار (ILO)، نزدیک به 25 درصد از نیروی کار در کشورهای پیشرفته و 15 الی30 درصد در کشورهای در حال توسعه، نوبت کار هستند (2). براساس داده‌های مرکز آمایش ملی سلامت و خدمات بهداشت حرفه‌ای ایالات متحده، 27 درصد از کل کارگران در سال 2015 یک شیفت جایگزین (نه یک شیفت روز معمولی) و 7 درصد به طور مکرر یک شیفت شب کار می‌کردند. نرخ شیوع برای کارگران 18 تا 29 سال در مقایسه با سنین دیگر بالاتر بود. افراد با سطح تحصیلات فراتر از دبیرستان میزان شیوع پایین شیفتهای جایگزین را در مقایسه با کارگرانی که تحصیلات کمتری دارند، داشتند. در بین مشاغل، کارهای خدمات حراست فیزیکی بالاترین شیوع نوبت‌کاری (54 درصد) را به خود اختصاص داده بوده است (3). نوبت کاری اثرات زیانبار گوناگون بر سلامت کارکنان دارد که می‌توان به مواردی همچون اثر بر چرخۀ سیرکادین و چرخۀ خواب و بیداری، اثر نامطلوب بر زندگی خانوادگی و اجتماعی و اثرات بلند مدت از جمله مشکلات گوارشی و قلبی عروقی و خطر بیماریهای عصبی - روانی اشاره نمود (4). اجرای وظایف شغلی به همراه خواب اندک می‌تواند سبب خستگی مفرط و خواب آلودگی شود .این موضوع نیز عامل ایجاد سختی در تمرکز و نحوۀ انجام کارهاست و می‌تواند باعث بروز خطا شده و ریسک حوادث را افزایش دهد. غالباً عوامل مخاطره‌آمیز محیطی در نوبت شب بنا به دلایل گوناگون از جمله نبود روشنایی روز و یا افزایش تماس با مواد شیمیایی در نوبت‌های 12 ساعته، بیشتر از نوبت روز هستند (5). هر گاه تعداد حوادث نسبت به تعداد کارکنان حاضر در محیط کار بیان می‌شود، نوبت شب اغلب وضعیت وخیم‌تری دارد (6). گرایش به عادت‌های بد در شغل‌هایی که در شب انجام می‌شوند بیشتر است. برای نمونه در کانادا 46 درصد مردان شب کار، سیگار می‌کشند، در حالی که در روزکارها این رقم تنها 27 درصد گزارش شده است. کار در نظام نوبتی می‌تواند الگوی مصرف غذایی را تغییر دهد. شب کارها برای مبارزه با خستگی و خواب‌آلودگی، به مصرف غذای آماده و در دسترس مانند سوسیس و کالباس یا غذاهایی با قند و چربی و کافئین بالا تمایل بیشتری دارند. بررسی داده‌ها و مکانیسم‌های فیزیولوژیکی نیز از ارتباط بین کار نوبتی و بروز بیماریهای گوارشی حکایت می‌کنند. نوبت‌کاران فعالیت شغلی خود را به دلیل ناراحتی‌های جسمی- روانی، رها کرده و برای حل مشکلات خود به درمان دارویی روی می‌آورند؛ همچنین معلوم شده که این افراد برای مقابله با بی‌خوابی به استعمال دخانیات گرایش پیدا می‌کنند (7) و نشان داده شده که به هم خوردن ریتم سیرکادین عامل ایجاد بعضی ریسک فاکتورهای قلبی- عروقی مثل هایپرتانسیون و افزایش چربی‌های خون است (8). بنابراین می‌توان اظهار داشت وجود نظام نوبت‌کاری در صنایع کشور ما نیز متناسب با نوع کار و از منظر بررسی مشکلات ناشی از آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از جمله صنایعی که لزوم دارا بودن چنین توجهی را می‌طلبد، صنعت شیشه و تولید ظروف شیشه‌ای است. در صنعت مذکور شاغلین تولید در نظام نوبت‌کاری رو به جلوی هشت ساعته به صورت شیفت صبح (8 الی 16)، عصر (16 الی24)، شب (24 الی 8 صبح) و یک روز استراحت کار می‌کنند و با توجه به تعدد واحدهایی که در این صنعت نیاز به کار نوبتی دارند، مطالعه حاضر با هدف بررسی اختلالات نوبت‌کاری در شاغلین این صنعت انجام شد.
روش بررسی
مطالعۀ حاضر یک مطالعهۀ مقطعی است، افراد تحت مطالعه شامل کارکنان صنعت شیشۀ همدان بودند. از بین جامعۀ در دسترس، نوبت‌کارانی که شرایط و معیارهای ورود به مطالعه را داشتند به عنوان گروه مواجهه، با نمونه‌گیری آماری به روش تصادفی به تعداد 130 نفر و کل افراد روزکار به عنوان گروه مرجع به تعداد 80 نفر مورد مطالعه قرار گرفتند که در مجموع تعداد کل آزمودنی‌ها 210 نفر شدند. معیارهای ورود افراد به مطالعه داشتن حداقل یکسال سابقه کار در شرکت شیشه و نداشتن شغل دوم و تمایل به شرکت در تحقیق بود که به صورت کتبی و در قالب پرسشنامه، از آزمودنی‌ها سؤال شد. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامۀ نوبت‌کاری (SOS) و پروندۀ پزشکی شاغلین (معاینات دوره‌ای همان سال که شامل سنجش آزمایش خون بود) برای استخراج میزان تری‌گلیسرید، کلسترول، قند، فشارخون و مقادیر قد و وزن (برای تعیین شاخص تودۀ بدنی یا (BMI) استفاده شد.
پرسشنامۀ نوبت‌کاری (SOS) توسط گروه تحقیقات نوبت‌کاری از واحد روانشناسی - اجتماعی- کاربردیMRC / ESRC در کشور انگلستان تدوین شده است و یکی از کامل‌ترین پرسشنامه‌ها در زمینۀ مطالعۀ مشکلات مرتبط با نوبت‌کاری است و حاوی پرسش‌هایی در مورد ویژگی‌های جمعیت شناختی و خصوصیات فردی، سؤالاتی در مورد اختلالات گوارشی، قلبی- عروقی، روحی- روانی، مشکلات خواب، اختلالات اسکلتی- عضلانی، اثرات نامطلوب نوبت‌کاری بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی است (9). روایی و پایایی این پرسشنامه در ایران توسط چوبینه و همکاران در سال 1390 طی پروژه‌ای در صنایع پتروشیمی با استفاده از ضریب (Kuder-Richard son20) KR20 سنجیده و تأیید شد. در نهایت پرسشنامۀ 57 سؤالی با ضریب پایایی 81/0 به دست آمد (2). برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 16 استفاده شد و از آزمونهای آنووا، من ویتنی، کروسکالوالیس، فیشر و کای دو (x2) استفاده شد.
ملاحظات اخلاقی: کد اخلاق این پژوهش IRKMUREC.1399.298 و کد رهگیری آن 99000182 است.
نتایج
در این مطالعه اطلاعات جمعیت شناختی جمع‌آوری شده از نوبت‌کاران و روزکاران در جدول شماره 1 ارائه شده است. همانطور که مشهود است جنسیت، میزان تحصیلات و سابقه کار در دو گروه دارای اختلاف معنادار بوده؛ اما از لحاظ سن و وضعیت تأهل، اختلاف معنادار نیست یعنی جمعیت نوبت‌کار و روزکار در این موارد وضعیت مشابهی دارند.
الف) بررسی اختلالات در نوبت‌کاران و روزکاران تحت مطالعه: در بررسی فاکتورهای خواب در بین نوبت‌کاران و روزکاران، احساس استراحت مفید هنگام خواب با میانگین برابر با 1/3 در نوبت‌کاران و 32/3 در روزکاران و احساس داشتن خواب کافی با میانگین برابر با 93/2 در نوبت‌کاران و 15/3 در روزکاران ارتباط دو متغیر فوق با نوبت‌کاری معنادار بود (05/0P<) ولی ارتباط بقیه متغیرها معنادار نبودند. در بررسی بی‌خوابی، در نوبت کاران 4/35 درصد افراد خیلی به ندرت از بی‌خوابی رنج می‌بردند و در روزکاران 8/38 درصد افراد هرگز از بی‌خوابی رنج نمی‌بردند؛ با توجه به آزمون کای‌اسکوئر اختلاف مشاهده شده بین دو گروه از نظر آماری معنادار بود (0001/0>P).
روش بررسی
مطالعۀ حاضر یک مطالعهۀ مقطعی است، افراد تحت مطالعه شامل کارکنان صنعت شیشۀ همدان بودند. از بین جامعۀ در دسترس، نوبت‌کارانی که شرایط و معیارهای ورود به مطالعه را داشتند به عنوان گروه مواجهه، با نمونه‌گیری آماری به روش تصادفی به تعداد 130 نفر و کل افراد روزکار به عنوان گروه مرجع به تعداد 80 نفر مورد مطالعه قرار گرفتند که در مجموع تعداد کل آزمودنی‌ها 210 نفر شدند. معیارهای ورود افراد به مطالعه داشتن حداقل یکسال سابقه کار در شرکت شیشه و نداشتن شغل دوم و تمایل به شرکت در تحقیق بود که به صورت کتبی و در قالب پرسشنامه، از آزمودنی‌ها سؤال شد. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامۀ نوبت‌کاری (SOS) و پروندۀ پزشکی شاغلین (معاینات دوره‌ای همان سال که شامل سنجش آزمایش خون بود) برای استخراج میزان تری‌گلیسرید، کلسترول، قند، فشارخون و مقادیر قد و وزن (برای تعیین شاخص تودۀ بدنی یا (BMI) استفاده شد.
پرسشنامۀ نوبت‌کاری (SOS) توسط گروه تحقیقات نوبت‌کاری از واحد روانشناسی - اجتماعی- کاربردیMRC / ESRC در کشور انگلستان تدوین شده است و یکی از کامل‌ترین پرسشنامه‌ها در زمینۀ مطالعۀ مشکلات مرتبط با نوبت‌کاری است و حاوی پرسش‌هایی در مورد ویژگی‌های جمعیت شناختی و خصوصیات فردی، سؤالاتی در مورد اختلالات گوارشی، قلبی- عروقی، روحی- روانی، مشکلات خواب، اختلالات اسکلتی- عضلانی، اثرات نامطلوب نوبت‌کاری بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی است (9). روایی و پایایی این پرسشنامه در ایران توسط چوبینه و همکاران در سال 1390 طی پروژه‌ای در صنایع پتروشیمی با استفاده از ضریب (Kuder-Richard son20) KR20 سنجیده و تأیید شد. در نهایت پرسشنامۀ 57 سؤالی با ضریب پایایی 81/0 به دست آمد (2). برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 16 استفاده شد و از آزمونهای آنووا، من ویتنی، کروسکالوالیس، فیشر و کای دو (x2) استفاده شد.
ملاحظات اخلاقی: کد اخلاق این پژوهش IRKMUREC.1399.298 و کد رهگیری آن 99000182 است.
نتایج
در این مطالعه اطلاعات جمعیت شناختی جمع‌آوری شده از نوبت‌کاران و روزکاران در جدول شماره 1 ارائه شده است. همانطور که مشهود است جنسیت، میزان تحصیلات و سابقه کار در دو گروه دارای اختلاف معنادار بوده؛ اما از لحاظ سن و وضعیت تأهل، اختلاف معنادار نیست یعنی جمعیت نوبت‌کار و روزکار در این موارد وضعیت مشابهی دارند.
الف) بررسی اختلالات در نوبت‌کاران و روزکاران تحت مطالعه: در بررسی فاکتورهای خواب در بین نوبت‌کاران و روزکاران، احساس استراحت مفید هنگام خواب با میانگین برابر با 1/3 در نوبت‌کاران و 32/3 در روزکاران و احساس داشتن خواب کافی با میانگین برابر با 93/2 در نوبت‌کاران و 15/3 در روزکاران ارتباط دو متغیر فوق با نوبت‌کاری معنادار بود (05/0P<) ولی ارتباط بقیه متغیرها معنادار نبودند. در بررسی بی‌خوابی، در نوبت کاران 4/35 درصد افراد خیلی به ندرت از بی‌خوابی رنج می‌بردند و در روزکاران 8/38 درصد افراد هرگز از بی‌خوابی رنج نمی‌بردند؛ با توجه به آزمون کای‌اسکوئر اختلاف مشاهده شده بین دو گروه از نظر آماری معنادار بود (0001/0>P).
| جدول1. توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه برحسب ویژگی‌های جمعیت شناختی | ||||||
| گروه متغیر |
نوبت‌کار | روزکار | Pvalue | |||
| فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||
| جنسیت | مرد | 130 | 100 | 57 | 2/71 | 0001/0> کای اسکوئر |
| زن | 0 | 0 | 23 | 8/28 | ||
| سن (سال) | 25 ≥ | 12 | 2/9 | 10 | 5/12 | 289/0 کای اسکوئر |
| 35 - 25 | 55 | 3/42 | 42 | 5/52 | ||
| 45 - 35 | 51 | 2/39 | 22 | 5/27 | ||
| 45 ≤ | 12 | 2/9 | 6 | 5/7 | ||
| میزان تحصیلات | زیر دیپلم | 21 | 2/16 | 16 | 0/20 | 001/0 کای اسکوئر |
| دیپلم | 77 | 2/59 | 28 | 0/35 | ||
| فوق دیپلم | 18 | 8/13 | 13 | 2/16 | ||
| لیسانس و بالاتر | 14 | 8/10 | 23 | 8/28 | ||
| سابقه کار (سال) | 5 ≥ | 53 | 8/40 | 51 | 8/63 | 001/0 کای اسکوئر |
| 10- 5 | 18 | 8/13 | 15 | 8/18 | ||
| 15- 10 | 29 | 3/22 | 6 | 5/7 | ||
| 15 ≤ | 30 | 1/23 | 8 | 0/10 | ||
| تأهل | متأهل | 101 | 7/77 | 61 | 2/76 | 809/0 کای اسکوئر |
| مجرد | 29 | 3/22 | 19 | 8/23 | ||
مطالعه اختلالات کلی خواب نیز بیانگر این بود که در نوبت‌کاران اختلالات کلی خواب با میانگین (7/6 ± 49) و در روزکاران با میانگین (28/2 ± 14) ، با استفاده از آزمون من‌ویتنی بین دو گروه معنادار است (0001/0>P). در بررسی فاکتورهای مؤثر در بروز اختلالات قلبی- عروقی و بررسی کلی اختلالات قلبی با نوبت‌کاری در بین نوبت‌کاران و روزکاران، نتایج آزمون کای‌دو، فیشر و من‌ویتنی معنادار نبودند. نتایج به دست آمده از بررسی فاکتورهای روحی- روانی به روش‌های فیشر و من‌ویتنی، بیانگر عدم ارتباط معنادار تمام متغیرها با نوبت‌کاری در گروه نوبت‌کار و روزکار بودند. در آنالیز انجام شده روی برخی از اختلالات گوارشی، داشتن درد همیشگی یا ترش کردن معده در نوبت‌کاران 11 درصد و ناراحتی معده در اغلب اوقات 8/20 درصد بود و در روزکاران این اختلال به صورت همیشگی صفر درصد و در 2/41 درصد از آن‌ها هرگز درد معده نداشته‌اند و طبق آزمون کای‌دو، اختلاف مشاهده شده بین دو گروه از لحاظ آماری معنادار بود (05/0P<) همچنین در10 درصد نوبت‌کاران، لزوم رعایت همیشگی رژیم غذایی خاص به علت مشکلات گوارشی گزارش شد که این متغیر در روزکاران صفر درصد بود که بر اساس آزمون کای‌اسکوئر، ارتباط رعایت رژیم غذایی خاص به علت مشکلات گوارشی با نوبت‌کاری معنادار بود (05/0P<)؛ اما طبق آزمون من‌ویتنی ارتباط نوبت‌کاری با اختلالات کلی گوارشی بین دو گروه معنادار نشد (جدول6). در تعیین ارتباط نوبت‌کاری با کل اختلالات اسکلتی- عضلانی با استفاده از آزمون من‌ویتنی نیز رابطۀ معناداری مشاهده نشد (جدول شماره 6). در بررسی ارتباط نوبت‌کاری با فاکتورهای بیوشیمیایی خون، شاخص تودۀ بدنی و ابتلا به بیماریهای عفونی در افراد تحت مطالعه، 10 درصد از نوبت‌کاران میزان قند خون بالای 126 واحد داشتند و این در روزکاران صفر درصد بود و آنالیز آزمون کای‌دو نشان داد که ارتباط بین قند خون بالا و نوبت‌کاری معنادار است (05/0 > P)؛ اما ارتباط سنجی میزان کلسترول و تری‌گلیسرید خون و نیز شاخص تودۀ بدنی در دو گروه طبق آزمونهای فیشر و کای‌دو بیانگر عدم ارتباط این فاکتورها با نوبت‌کاری بود؛ همچنین در بررسی ابتلا به بیماریهای عفونی مشخص شد که 3/22 درصد از نوبت‌کاران اغلب به بیماریهای عفونی دچار شده اند و این فراوانی در روزکاران 8/13 درصد بود و در نوبت‌کاران و روزکاران با استفاده از آزمون فیشر، این ارتباط معنادار بود (05/0P<) (جدول3).
ب) بررسی ارتباط سن، سابقه کار و تأهل با بروز اختلالات نوبت‌کاری در نوبت‌کاران تحت مطالعه: در بررسی ارتباط سن، سابقه کار، تأهل با مشکلات نوبت‌کاری در نوبت‌کاران تحت مطالعه، برای متغیر سن 4 طبقه سنی بر حسب سال (25 ≥ ، 35 – 25 ، 45 – 35 ، 45 ≤)، سابقه کار 4 گروه سابقه شغلی بر حسب سال (5 ≥ ، 10- 5 ، 15-10 ، 15 ≤ ) و تأهل 2 گروه (متأهل و مجرد) در نظر گرفته شد و خلاصه‌ای از آنالیز انجام شده در جدول شماره 2 لحاظ شده که یافته‌ها به این شرح است:
ب) بررسی ارتباط سن، سابقه کار و تأهل با بروز اختلالات نوبت‌کاری در نوبت‌کاران تحت مطالعه: در بررسی ارتباط سن، سابقه کار، تأهل با مشکلات نوبت‌کاری در نوبت‌کاران تحت مطالعه، برای متغیر سن 4 طبقه سنی بر حسب سال (25 ≥ ، 35 – 25 ، 45 – 35 ، 45 ≤)، سابقه کار 4 گروه سابقه شغلی بر حسب سال (5 ≥ ، 10- 5 ، 15-10 ، 15 ≤ ) و تأهل 2 گروه (متأهل و مجرد) در نظر گرفته شد و خلاصه‌ای از آنالیز انجام شده در جدول شماره 2 لحاظ شده که یافته‌ها به این شرح است:
| جدول 2. بررسی بروز اختلالات نوبت‌کاری در نوبت‌کاران از لحاظ میزان سن، سابقه کار و وضعیت تأهل |
|||||||||
| اختلالات متغیر |
اسکلتی - عضلانی | قلبی- عروقی | گوارشی | روحی - روانی | مشکلات فردی | مشکلات خانوادگی | مشکلات اجتماعی | اختلالات خواب | |
| سن | Pvalue | 0001/0> | 022/0 | 01/0 | 634/0 | 196/0 | 51/0 | 068/0 | 552/0 |
| آزمون | کروسکال والیس | کروسکال والیس | کروسکال والیس | کروسکال والیس | فیشر | فیشر | فیشر | آنووا | |
| سابقه کار | Pvalue | 416/0 | 677/0 | 37/0 | 164/0 | 05/0 | 050/0 | 030/0 | 68/0 |
| آزمون | کروسکال والیس | کروسکال والیس | کروسکال والیس | کروسکال والیس | فیشر | فیشر | فیشر | کروسکال والیس | |
| تأهل | Pvalue | 282/0 | 619/0 | 377/0 | 362/0 | 79/0 | 753/0 | 345/0 | 733/0 |
| آزمون | من‌ویتنی | من‌ویتنی | من‌ویتنی | من‌ویتنی | فیشر | فیشر | فیشر | من‌ویتنی | |
| کلی | P value | 12/0 | 913/0 | 348/0 | 559/0 | --- | ---- | ---- | 0001/0 |
| آزمون | من‌ویتنی | من‌ویتنی | من‌ویتنی | من‌ویتنی | ---- | ---- | ---- | من‌ویتنی | |
در ارتباط سنجی متغیرهای سن، سابقه کار و تأهل با بروز اختلالات اسکلتی- عضلانی، اختلالات قلبی- عروقی و مشکلات گوارشی در بین نوبت‌کاران، با استفاده از آزمونهای کروسکال والیس و من‌ویتنی، تنها ارتباط سن با بروز اختلالات فوق معنادار بود (05/0P<) ؛ اما ارتباط سایر متغیرها معنادار نبودند (05/0<P) (جدول 2). در بررسی ارتباط همین متغیرها با بروز اختلالات روحی- روانی، با استفاده از آزمونهای فوق، نتیجه آنالیز مربوطه بیانگر معنادار نبودن ارتباط متغیرهای سن، سابقه کار و تأهل در بروز اختلالات روحی- روانی است (05/0<P). در تعیین ارتباط مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی، با استفاده از آزمونهای فیشر و من‌ویتنی، تنها ارتباط بین سابقه کاری با بروز مشکلات اجتماعی در بین نوبت‌کاران معنادار بود (05/0 >P) و در سایر متغیرها ارتباط معنادار نبود (05/0<P) (جدول3).
| جدول3. بررسی تفاوت فاکتورهای بیوشیمیایی خون –شاخص تودۀ بدنی و ابتلا به بیماریهای عفونی در افراد تحت مطالعه |
|||||||
| متغیر | نوبت‌کار | روزکار | آزمون | Pvalue | |||
| فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | ||||
| میزان کلسترول خون(CHO) | ≤ 200 | 81 | 3/62 | 46 | 5/57 | فیشر | 786/0 |
| 200- 239 | 46 | 4/35 | 32 | 0/40 | |||
| 240 ≤ | 3 | 3/2 | 2 | 5/2 | |||
| میزان تری‌گلیسرید خون(TG) |
150 | 82 | 1/63 | 43 | 8/53 | فیشر | 076/0 |
| 200- 150 | 44 | 8/33 | 37 | 2/46 | |||
| 500- 200 | 4 | 1/3 | 0 | 0 | |||
| 500 | 0 | 0 | 0 | 0 | |||
| میزان قندخون(FBS) | 74< | 14 | 8/10 | 8 | 5/10 | کای اسکوئر | 013/0 |
| 126- 74 | 103 | 2/79 | 72 | 0/90 | |||
| 126> | 13 | 0/10 | 0 | 0 | |||
| شاخص تودۀ بدنی (BMI) |
کم وزن (5/18≥) | 17 | 1/13 | 7 | 4/11 | کای اسکوئر | 464/0 |
| نرمال (5/18-9/24) | 55 | 3/42 | 42 | 2/46 | |||
| اضافه وزن (9/29-25) | 44 | 8/33 | 23 | 9/31 | |||
| چاقی درجه یک (9/34-30) | 12 | 2/9 | 8 | 5/9 | |||
| چاقی درجه دو (9/39-35) | 2 | 5/1 | 0 | 0 | |||
| چاقی شدید (40≤) | 0 | 0 | 0 | 0 | |||
| ابتلا به بیماریهای عفونی جزیی مانند سرماخوردگی ، آنفلوآنزا و ... | تقریباً هرگز | 28 | 5/21 | 7 | 8/8 | فیشر | 016/0 |
| به ندرت | 69 | 1/53 | 59 | 8/73 | |||
| اغلب | 29 | 3/22 | 11 | 8/13 | |||
| تقریباً همیشه | 4 | 1/3 | 3 | 8/3 | |||
پ) بررسی ارتباط نوبت‌کاری با اختلالات خواب (میزان هوشیاری) در شیفتهای مختلف و زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی در نوبت‌کاران تحت مطالعه: در بررسی اختلالات خواب که در شیفتهای کاری مختلف انجام شد، با استفاده از آزمونهای آنووا، کروسکالوالیس و من‌ویتنی ارتباط معناداری با سن، سابقه کار و تأهل مشاهده نشد (05/0<P). آنالیز تأثیر نوبت‌کاری بر درجۀ هوشیاری نوبت‌کاران با استفاده از آزمون کای‌اسکوئر بیانگر معنادار بودن ارتباط این دو متغیر با هم بود (0001/0>P ) و طبق جدول شمارۀ 4 مشهود است که درجۀ هوشیاری نوبت‌کاران در شیفتهای عصر بیشتر و در شیفتهای شب کمتر بوده است.
جدول4. تأثیر نوبت‌کاری بر درجه هوشیاری در نوبت‌کاران در شیفتهای مختلف
| متغیر | بسیار هوشیار | هوشیار | کمی خواب‌آلود | خواب‌آلود | به شدت خواب‌آلود | آزمون |
Pvalue |
|||||
| فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||
| شیفت صبح | 37 | 5/28 | 64 | 2/49 | 15 | 5/11 | 8 | 2/6 | 6 | 6/4 | کای‌اسکوئر | 0001/0> |
| شیفت عصر | 52 | 40 | 72 | 4/55 | 5 | 8/3 | 0 | 0 | 1 | 8/0 | کای‌اسکوئر | 0001/0> |
| شیفت شب | 6 | 6/4 | 55 | 3/42 | 44 | 8/33 | 18 | 8/13 | 7 | 4/5 | کای‌اسکوئر | 0001/0> |
در بررسی ارتباط تأثیر نوبت‌کاری بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی، داده‌های مربوط به هر متغیر در 5 سطح پاسخگویی جمع‌آوری شد. طبق جدول شمارۀ 5 بیشتر پاسخ‌ها در مورد تأثیر نوبت‌کاری در زندگی فردی، اجتماعی و خانوادگی با گزینه خیلی زیاد (حدود 40 درصد پاسخ‌ها) و تا حدودی (بیش از 40 درصد پاسخ‌ها) است و در آنالیز آماری استفاده از آزمون کای‌دو، ارتباط معنادار بود (0001/0>P ) (جدول5).
| جدول 5. تأثیر نوبت‌کاری بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی نوبت‌کاران |
||||||||||||
| آنالیز آماری متغیر |
خیلی زیاد | زیاد | تا حدودی | کم | خیر اصلاً | آزمون | Pvalue | |||||
| فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||
| آیا نوبت‌کاری روی زندگی فردی شما تأثیر سوء دارد؟ | 39 | 30 | 30 | 1/23 | 47 | 2/36 | 9 | 9/6 | 5 | 8/3 | کای اسکوئر | 0001/0> |
| آیا نوبت‌کاری روی زندگی خانوادگی شما تأثیر سوء دارد؟ | 37 | 5/28 | 32 | 6/24 | 45 | 6/34 | 12 | 2/9 | 4 | 1/3 | کای اسکوئر | 0001/0> |
| آیا نوبت‌کاری روی زندگی اجتماعی شما تأثیر ءدارد؟ | 45 | 6/34 | 28 | 5/21 | 43 | 1/33 | 8 | 2/6 | 6 | 6/4 | کای اسکوئر | 0001/0> |
در جدول6 و در خصوص بررسی ارتباط کلی اختلالات نوبت‌کاری در دو گروه روزکار و نوبت‌کار با متغیرهای خواب، قلبی- عروقی، روحی- روانی، گوارشی و اسکلتی- عضلانی که با استفاده از آزمون من‌ویتنی انجام شده است اطاعات مربوط آورده شده است.
| جدول6. بررسی کلی اختلالات نوبت‌کاری در دو گروه روزکار و نوبت‌کار |
|||||
 اختلالاتآنالیز آماری |
خواب | قلبی - عروقی | روحی - روانی | گوارشی | اسکلتی - عضلانی |
| Pvalue | 0001/0> | 913/0 | 559/0 | 348/0 | 12/0 |
| آزمون | من‌ویتنی | من‌ویتنی | من‌ویتنی | من‌ویتنی | من‌ویتنی |
بحث
در بررسی فاکتورهای خواب ارتباط رضایت از داشتن خواب کافی و استراحت مفید هنگام خواب با نوبت‌کاری در افراد تحت مطالعه معنادار بود و بیان می‌دارد که نوبت‌کاری روی این عوامل مؤثر است؛ ولی ارتباط بقیۀ متغیرها با نوبت‌کاری معنادار نبود. همچنین بررسی بی‌خوابی بین دو گروه نوبت‌کار و روزکار از نظر آماری معنادار بود. این یافته‌ها با مطالعۀ عباسی‌نیا و همکاران که در یک صنعت خودروسازی انجام شد، همخوانی دارد (10). در بررسی کلی اختلالات خواب در افراد تحت مطالعه، نشان داده شد که این اختلالات در دو گروه از نظر آماری دارای تفاوت معناداری بوده است. Escriba و همکارانش نیز نشان دادند که اختلالات خواب وکاهش طول مدت خواب در شب‌کاران نسبت به روزکاران بیشتر است (11). در بررسی ارتباط بروز فاکتورهایی شامل تپش قلب، فشار خون بالا و نیز بررسی کلی اختلالات قلبی- عروقی با نوبت‌کاری در دو گروه مورد مطالعه، ارتباط نوبت‌کاری با بروز هیچ یک از فاکتورهای ذکر شده معنادار نبود؛ اما در بررسی چوبینه و همکاران در صنعت پتروشیمی نشان داد که ارتباط متغیرهای سن، سابقه کار، وضعیت استخدامی و نوع شغل با اختلالات قلبی معنادار است (12). البته در بررسی دیگری که چوبینه و همکاران انجام دادند ارتباط نوبت‌کاری با اختلالات قلبی- عروقی معنادار نبوده است (2). در بررسی اختلالات روحی- روانی در بین نوبت‌کاران و روزکاران ارتباط تمام متغیرها با نوبت‌کاری معنادار نبود؛ اما برخلاف این نتایج، در مطالعه چوبینه و همکاران در کارگران پتروشیمی و همچنین مطالعۀ بوییوین و همکاران ارتباط معناداری بین نوبت‌کاری و اختلالات روحی- روانی مشاهده شده است (2,13). در بررسی انجام شده روی برخی از اختلالات گوارشی، داشتن درد همیشگی یا ترش کردن معده و لزوم رعایت همیشگی رژیم غذایی خاص در نوبت‌کاران نسبت به روزکاران از لحاظ آماری معنادار بود؛ اما در بررسی کلی اختلالات گوارشی بین دو گروه نوبت‌کار و روزکار ارتباط معناداری بین نوبت‌کاری و اختلالات گوارشی دیده نشد. مکرمی و همکارانش نیز در تحقیقی اعلام داشتند که نوبت کاری اثرات نا‌مطلوبی بر دستگاه گوارش دارد این اثرات به صورت کاهش یا افزایش اشتها، یبوست یا اسهال، زخم‌های دستگاه گوارش و سوء هاضمه مزمن بروز می‌کند (14). در مطالعۀ صمدی و همکاران نیز که روی 293 کارگر نوبت‌کار شاغل در دو کارخانۀ کاشی با الگوهای متفاوت نوبت‌کاری انجام شد، تقریباً تمام نوبت‌کاران تا حدی از مشکلات گوارشی شکایت داشتند و آنالیز آماری نشان‌دهندۀ وجود اختلاف معنادار در شیوع سوء هاضمه، نفخ شکم، سوزش سردل و یبوست بود؛ ولی این اختلاف در بی‌اشتهایی معنادار نشان داده نشد (15). در بررسی کلی اختلالات اسکلتی- عضلانی بین افراد روزکار و نوبت‌کار در این مطالعه ارتباط نوبت‌کاری با بروز این اختلالات معنادار نبود. در مطالعۀ داوری و همکاران نیز شیوع عوارض اسکلتی- عضلانی در گروه دارای الگوی رو به جلو و کوتاه مدت (الگویی مشابه الگوی این مطالعه) ، کمتر از گروه دیگر (الگوی رو به عقب با مدت طولانی) بود (15) و برخلاف این بررسی در مطالعۀ چوبینه و همکاران شیوع عوارض اسکلتی- عضلانی در گروه دارای نوبت‌کاری بیشتر از گروه روزکار بود (13). در بررسی فاکتورهای بیوشیمیایی خون، شاخص تودۀ بدنی و ابتلا به بیماریهای عفونی در نوبت‌کاران و روزکاران، مشخص شد که ارتباط قند خون بالا با نوبت‌کاری معنادار است؛ ولی بقیۀ فاکتورها شامل کلسترول خون بالا، شاخص تودۀ بدنی غیرنرمال (چاقی یا اضافه وزن) در نوبت‌کاران در مقایسه با روزکاران معنادار نبود. در مطالعه هالدی و همکاران و هولمبک و همکاران نیز شیوع عارضۀ قند خون بالا در مقایسه کارگران نوبت‌کار با کارگران روزکار معنادار بوده و این یافته با نتیجه به دست آمده از مطالعۀ حاضر منطبق است (16,17)؛ اما در بررسی‌ای که کریسپیم و همکاران انجام دادند، شیوع چربی خون بالا در گروه نوبت‌کاران بیش از روزکاران بوده است که با نتایج به دست آمده از مطالعۀ حاضر مغایر است (18). همچنین در بررسی ابتلا به بیماریهای عفونی یافته‌ها نشان داد که 3/22 درصد از نوبت‌کاران اغلب دچار بیماریهای عفونی شده‌اند و این فراوانی در روزکاران 8/13 درصد بود و دارای ارتباط معنادار بود که این یافته با نتایج به دست آمده از مطالعۀ چوبینه و همکاران در شرکت پتروشیمی که نشان دادند شیوع مشکلات بهداشتی در نوبت‌کاران بیشتر از روزکاران است همخوانی دارد (13).
در بررسی ارتباط سن، سابقه کار و تأهل با بروز اختلالات اسکلتی- عضلانی در بین نوبت‌کاران تحت مطالعه، تنها ارتباط اختلالات با سن معنادار بود؛ اما از لحاظ تأثیر سابقه کار در مطالعۀ ژافه روی نوبت‌کاران شرکت پتروشیمی، مشخص شد که بروز اختلالات اسکلتی – عضلانی در بین نوبت‌کاران با سابقه به طور متوسط 40 درصد بیشتر از نوبت‌کاران کم سابقه است (19)؛ همچنین در مطالعۀ زمانیان و همکاران روی 130 نفر از نیروهای انتظامات سه بیمارستان با میانگین سن (11/1±1/32) و سابقه کاری (5/3±2/6) سال، یافته‌ها نشان داد که بین اختلالات اسکلتی- عضلانی با سن، سابقه کاری و شاخص تودۀ بدنی رابطه معناداری وجود دارد که از لحاظ ارتباط سن با بروز اختلالات اسکلتی- عضلانی نتایج با مطالعۀ فوق همخوانی دارد (9).
در بررسی ارتباط سن، سابقه کار و تأهل با بروز اختلالات قلبی- عروقی متغیر سن با بروز اختلالات قلبی- عروقی، معنادار بود؛ در مطالعۀ چوبینه و همکاران نیز تأثیر افزایش سن معنادار شد همچنین طبق نتایج مطالعه ناتسون و همکاران، کارگران مسن به علت افزایش سن بیشتر در معرض ریسک فاکتورهای اختلالات قلبی- عروقی قرار داشتند (13,20). در مطالعۀ زمانیان و همکاران، نیز بررسی ارتباط بین ناراحتی‌های قلبی- عروقی با سن، سابقه کار، معنادار بود که نتایج به دست آمده از این بررسی با مطالعۀ فوق مطابقت دارد (7)؛ اما احتمالاً از آن جایی که سابقه کار نوبتی در 40 درصد نوبت‌کاران در مطالعۀ حاضر زیر 5 سال است. بنابراین احتمالاً تأثیر آن در بروز اختلالات مذکور معنادار نبوده است. بررسی ارتباط سن- تأهل- سابقه کار در نوبت‌کاران با بروز اختلالات روحی- روانی، بیانگر عدم رابطه معنادار این متغیرها با این اختلالات بود؛ اما در بررسی چوبینه و همکاران در صنعت پتروشیمی نشان داد که بروز مشکلات روحی- روانی در نوبت‌کارانی که سابقه کار بیشتری دارند کمی بیشتر از دیگران است البته در این مطالعه میانگین سابقۀ کار نوبت‌کاران بالای 8 سال است (13) در حالی‌که در مطالعۀ حاضر 40 درصد نوبت‌کاران سابقۀ کاری زیر پنج سال دارند و این می‌تواند در کاهش بروز اختلالات نوبت‌کاری مؤثر باشد. در تعیین ارتباط اختلالات خواب با فاکتورهای سن، سابقۀ کاری و وضعیت تأهل در نوبت‌کاران شیفتهای کاری مختلف، ارتباط معناداری مشاهده نشد همچنین در مطالعۀ مکرمی و همکاران و نیز در مطالعه حجتی و همکارانش بین وضعیت تأهل و کیفیت خواب ارتباط معنادار نبود که با نتایج فوق همخوانی دارد؛ اما مطالعۀ عباسی و همکاران و مطالعه کاسلوسکی و همکاران نشان داد که بی‌خوابی در مجردها نسبت به متأهلین بیشتر است (21)، در مطالعه‌ای که توسط رحیم‌پور و همکاران در میان نگهبانان شیفت شب بیمارستان‌ها انجام شد، نیز مشخص شد که افراد متأهل به طور معناداری وضعیت خواب بهتری نسبت به سایر افراد دارند (22)؛ همچنین بررسی اثرات سن و سابقۀ نوبت‌کاری در مطالعۀ مارکیو نشان داد که در بین افراد با سنین بین42 تا 52 ساله اندکی کاهش در تطابق با شیفت کاری مشاهده می‌شود (23). این یافته با یافته‌های به دست آمده در مطالعۀ عباسی و همکاران که اختلاف میزان خواب‌آلودگی در سه گروه سنی مختلف 20 تا 30 سال، 30 تا40 و بیشتر از 40 سال را بررسی کردند نیز همخوانی دارد (10)؛ اما در مطالعه هارما و همکاران که به صورت آزمایشگاهی و تحت شرایط کنترل شده برای بررسی تأثیر سن و شیفت کاری انجام شده بود یافته‌ها بیانگر این بود که میزان خواب‌آلودگی در افرادی که سن کمتری دارند بیشتر است (24).
در بررسی پنج سطح هوشیاری که در نوبت‌کاران صورت گرفت، مشخص شد که درجۀ هوشیاری نوبت‌کاران در شیفتهای عصر بیشترین و در شیفتهای شب کمترین است و ارتباط آن با نوبت‌کاری معنادار بود همچنین در مطالعۀ عباسی و همکاران نیز نتایج مشابهی دیده شد، طوریکه میزان خواب‌آلودگی متوسط و شدید در کارگران شیفت شب ( به ترتیب 30 و 5 درصد) نسبت به کارگران شیفت صبح (به ترتیب 10 و صفر درصد) بیشتر بود (10).
در بررسی تأثیر نوبت‌کاری بر مشکلات زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد تحت مطالعه، نتایج نشان داد که ارتباط معنادار بود به بیان دیگر نوبت‌کاری در کل روی زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی مؤثر است و در تعیین ارتباط تأثیر سن، سابقه کار و تأهل در بروز مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی در نوبت‌کاران، تنها ارتباط بین سابقۀ کاری با بروز مشکلات اجتماعی در بین نوبت‌کاران معنادار بود. در این ارتباط‌سنجی بیشترین تأثیر بروز مشکلات اجتماعی در سوابق کاری بین 5 تا 10 سال زیاد است (4/44 درصد) و البته در50 درصد افراد با سابقۀ کاری بالای 15 سال، مشکلات اجتماعی تا حدی ایجاد شده است. نتایج مذکور با یافته‌های حاصل از مطالعۀ چوبینه و همکاران در نوبت‌کاران صنعت پتروشیمی، مطالعه هادلی و ارقامی در پرستاران که کیفیت زندگی افراد از لحاظ زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی در حد متوسط است و از همین لحاظ رضایت شغلی کمتر گزارش شده است، همخوانی دارد (13،17،25).
نتیجه گیری
نتایجی که از این مطالعه استخراج شد بیان می‌کند که نوبت‌کاری می‌تواند نسبت به روزکاری باعث بروز نارضایتی از داشتن خواب کافی و احساس استراحت مفید بعد ازخواب باشد همچنین در نوبت‌کاران درد یا ترش کردن معده شیوع بیشتری دارد و فرد نوبت‌کار ناچار به رعایت رژیم غذایی خاص به دلیل مشکلات گوارشی است همچنین افزایش ریسک ابتلا به بیماریهای عفونی و دیابت در نوبت‌کاران بیشتر از روزکاران بود. در بررسی اثر سن نیز شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی و قلبی- عروقی در نوبت‌کاران مسن بیشتر است و در نوبت‌کاران با سابقه کار بیشتر نیز شیوع مشکلات اجتماعی بیشتر است. علاوه بر این کار نوبتی می‌تواند در ایجاد مشکلات در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی مؤثر باشد.
سپاس‌گزاری
این مقاله حاصل پایان‌نامه نویسندۀ اوّل است که در دانشگاه علوم پزشکی کرمان تصویب شده است و در اینجا لازم است از همکاری تمام کارکنان کارخانۀ شیشۀ همدان که در این مطالعه شرکت نموده‌اند و همچنین استادان گروه بهداشت حرفه‌ای دانشکدۀ بهداشت دانشگاه علوم پزشکی کرمان که نویسندگان این مقاله را راهنمایی کردند کمال تشکر را به عمل آوریم.
در بررسی ارتباط سن، سابقه کار و تأهل با بروز اختلالات اسکلتی- عضلانی در بین نوبت‌کاران تحت مطالعه، تنها ارتباط اختلالات با سن معنادار بود؛ اما از لحاظ تأثیر سابقه کار در مطالعۀ ژافه روی نوبت‌کاران شرکت پتروشیمی، مشخص شد که بروز اختلالات اسکلتی – عضلانی در بین نوبت‌کاران با سابقه به طور متوسط 40 درصد بیشتر از نوبت‌کاران کم سابقه است (19)؛ همچنین در مطالعۀ زمانیان و همکاران روی 130 نفر از نیروهای انتظامات سه بیمارستان با میانگین سن (11/1±1/32) و سابقه کاری (5/3±2/6) سال، یافته‌ها نشان داد که بین اختلالات اسکلتی- عضلانی با سن، سابقه کاری و شاخص تودۀ بدنی رابطه معناداری وجود دارد که از لحاظ ارتباط سن با بروز اختلالات اسکلتی- عضلانی نتایج با مطالعۀ فوق همخوانی دارد (9).
در بررسی ارتباط سن، سابقه کار و تأهل با بروز اختلالات قلبی- عروقی متغیر سن با بروز اختلالات قلبی- عروقی، معنادار بود؛ در مطالعۀ چوبینه و همکاران نیز تأثیر افزایش سن معنادار شد همچنین طبق نتایج مطالعه ناتسون و همکاران، کارگران مسن به علت افزایش سن بیشتر در معرض ریسک فاکتورهای اختلالات قلبی- عروقی قرار داشتند (13,20). در مطالعۀ زمانیان و همکاران، نیز بررسی ارتباط بین ناراحتی‌های قلبی- عروقی با سن، سابقه کار، معنادار بود که نتایج به دست آمده از این بررسی با مطالعۀ فوق مطابقت دارد (7)؛ اما احتمالاً از آن جایی که سابقه کار نوبتی در 40 درصد نوبت‌کاران در مطالعۀ حاضر زیر 5 سال است. بنابراین احتمالاً تأثیر آن در بروز اختلالات مذکور معنادار نبوده است. بررسی ارتباط سن- تأهل- سابقه کار در نوبت‌کاران با بروز اختلالات روحی- روانی، بیانگر عدم رابطه معنادار این متغیرها با این اختلالات بود؛ اما در بررسی چوبینه و همکاران در صنعت پتروشیمی نشان داد که بروز مشکلات روحی- روانی در نوبت‌کارانی که سابقه کار بیشتری دارند کمی بیشتر از دیگران است البته در این مطالعه میانگین سابقۀ کار نوبت‌کاران بالای 8 سال است (13) در حالی‌که در مطالعۀ حاضر 40 درصد نوبت‌کاران سابقۀ کاری زیر پنج سال دارند و این می‌تواند در کاهش بروز اختلالات نوبت‌کاری مؤثر باشد. در تعیین ارتباط اختلالات خواب با فاکتورهای سن، سابقۀ کاری و وضعیت تأهل در نوبت‌کاران شیفتهای کاری مختلف، ارتباط معناداری مشاهده نشد همچنین در مطالعۀ مکرمی و همکاران و نیز در مطالعه حجتی و همکارانش بین وضعیت تأهل و کیفیت خواب ارتباط معنادار نبود که با نتایج فوق همخوانی دارد؛ اما مطالعۀ عباسی و همکاران و مطالعه کاسلوسکی و همکاران نشان داد که بی‌خوابی در مجردها نسبت به متأهلین بیشتر است (21)، در مطالعه‌ای که توسط رحیم‌پور و همکاران در میان نگهبانان شیفت شب بیمارستان‌ها انجام شد، نیز مشخص شد که افراد متأهل به طور معناداری وضعیت خواب بهتری نسبت به سایر افراد دارند (22)؛ همچنین بررسی اثرات سن و سابقۀ نوبت‌کاری در مطالعۀ مارکیو نشان داد که در بین افراد با سنین بین42 تا 52 ساله اندکی کاهش در تطابق با شیفت کاری مشاهده می‌شود (23). این یافته با یافته‌های به دست آمده در مطالعۀ عباسی و همکاران که اختلاف میزان خواب‌آلودگی در سه گروه سنی مختلف 20 تا 30 سال، 30 تا40 و بیشتر از 40 سال را بررسی کردند نیز همخوانی دارد (10)؛ اما در مطالعه هارما و همکاران که به صورت آزمایشگاهی و تحت شرایط کنترل شده برای بررسی تأثیر سن و شیفت کاری انجام شده بود یافته‌ها بیانگر این بود که میزان خواب‌آلودگی در افرادی که سن کمتری دارند بیشتر است (24).
در بررسی پنج سطح هوشیاری که در نوبت‌کاران صورت گرفت، مشخص شد که درجۀ هوشیاری نوبت‌کاران در شیفتهای عصر بیشترین و در شیفتهای شب کمترین است و ارتباط آن با نوبت‌کاری معنادار بود همچنین در مطالعۀ عباسی و همکاران نیز نتایج مشابهی دیده شد، طوریکه میزان خواب‌آلودگی متوسط و شدید در کارگران شیفت شب ( به ترتیب 30 و 5 درصد) نسبت به کارگران شیفت صبح (به ترتیب 10 و صفر درصد) بیشتر بود (10).
در بررسی تأثیر نوبت‌کاری بر مشکلات زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد تحت مطالعه، نتایج نشان داد که ارتباط معنادار بود به بیان دیگر نوبت‌کاری در کل روی زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی مؤثر است و در تعیین ارتباط تأثیر سن، سابقه کار و تأهل در بروز مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی در نوبت‌کاران، تنها ارتباط بین سابقۀ کاری با بروز مشکلات اجتماعی در بین نوبت‌کاران معنادار بود. در این ارتباط‌سنجی بیشترین تأثیر بروز مشکلات اجتماعی در سوابق کاری بین 5 تا 10 سال زیاد است (4/44 درصد) و البته در50 درصد افراد با سابقۀ کاری بالای 15 سال، مشکلات اجتماعی تا حدی ایجاد شده است. نتایج مذکور با یافته‌های حاصل از مطالعۀ چوبینه و همکاران در نوبت‌کاران صنعت پتروشیمی، مطالعه هادلی و ارقامی در پرستاران که کیفیت زندگی افراد از لحاظ زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی در حد متوسط است و از همین لحاظ رضایت شغلی کمتر گزارش شده است، همخوانی دارد (13،17،25).
نتیجه گیری
نتایجی که از این مطالعه استخراج شد بیان می‌کند که نوبت‌کاری می‌تواند نسبت به روزکاری باعث بروز نارضایتی از داشتن خواب کافی و احساس استراحت مفید بعد ازخواب باشد همچنین در نوبت‌کاران درد یا ترش کردن معده شیوع بیشتری دارد و فرد نوبت‌کار ناچار به رعایت رژیم غذایی خاص به دلیل مشکلات گوارشی است همچنین افزایش ریسک ابتلا به بیماریهای عفونی و دیابت در نوبت‌کاران بیشتر از روزکاران بود. در بررسی اثر سن نیز شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی و قلبی- عروقی در نوبت‌کاران مسن بیشتر است و در نوبت‌کاران با سابقه کار بیشتر نیز شیوع مشکلات اجتماعی بیشتر است. علاوه بر این کار نوبتی می‌تواند در ایجاد مشکلات در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی مؤثر باشد.
سپاس‌گزاری
این مقاله حاصل پایان‌نامه نویسندۀ اوّل است که در دانشگاه علوم پزشکی کرمان تصویب شده است و در اینجا لازم است از همکاری تمام کارکنان کارخانۀ شیشۀ همدان که در این مطالعه شرکت نموده‌اند و همچنین استادان گروه بهداشت حرفه‌ای دانشکدۀ بهداشت دانشگاه علوم پزشکی کرمان که نویسندگان این مقاله را راهنمایی کردند کمال تشکر را به عمل آوریم.
References:
1. Monk TH, Folkard S. Making shiftwork tolerable: CRC Press; 1992.
2. Choobineh A, Aghabeygi M, Tabatabaei H, Fallahpour A, Javadpour F, Soltanzadeh A. Evaluation of Effectiveness of Shift Schedule Change on Reducing the Shift Work-related Problems in a Petrochemical Industry. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2013;11(2):39-52 [Persian].
3. Control CfD, Prevention. Short sleep duration among workers--United States, 2010. MMWR Morbidity and mortality weekly report. 2012;61(16):281.
4. Asghari M, Ahmadnezhad I, Rahmani A, Sadeghi A, Abbassinia M, Rezaie E, et al. Investigation of disorders and problems caused by shift work in an automotive industry. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2013; 5(1): 7-14.[Persian]
5. Brief RS, Scala RA. Occupational health aspects of unusual work schedules: a review of Exxon's experiences. American Industrial Hygiene Association Journal. 1986;47(4):199-202.
6. De Vries-Griever A, Meijman TF. The impact of abnormal hours of work on various modes of information processing: a process model on human costs of performance. Ergonomics. 1987;30(9):1287-99.
7. Zamanian Z, Dehghani M, Mohammady H, Rezaeiani M, Daneshmandi H. Investigation of shift work disorders among security personnel. International Journal of Occupational Hygiene. 2012;4(2):39-42 [Persian].
8. Zhao I, Turner C. The impact of shift work on people's daily health habits and adverse health outcomes. Australian Journal of Advanced Nursing. 2008;25(3):8-22.
9. Barton J, Folkard S, Smith L, Spelten E, Totterdell P. Standard shiftwork index manual. J Appl Psychol. 2007;60:159-70.
10. Abbassinia M, Monazam M, Ghasemkhani M, Aghaie H, Asghari M, Mohammadian F. Survey and comparison of sleep disorders in shift workers of an automotive industry. Iran Occupational Health. 2013;10(3).37-44.[Persian]
11. Escribà V, Pérez-Hoyos S, Bolumar F. Shiftwork: its impact on the length and quality of sleep among nurses of the Valencian region in Spain. International Archives of Occupational and Environmental Health. 1992;64(2):125-9.
12. Choobineh A, Soltanzadeh A, Tabatabaee H, Jahangiri M, Khavaji S. Health effects associated with shift work in 12-hour shift schedule among Iranian petrochemical employees. International journal of occupational safety and ergonomics. 2012;18(3):419-27.[Persian]
13. Choobineh A, Soltanzadeh A, Tabatabaie S, Jahangiri M. Shift Work-related Health Problems among Petrochemical Industries Employees. Jundishapur Scientific Medical Journal/Majalleh Elmi Peseshki Daneshgahe Elome Pezeshki Ahwaz. 2011;10(2):141-151.
14. Mokarami H, Kakooei H, Dehdashti A, Jahani Y, Ebrahimi H. Comparison of general health status and sleeping quality of shift workers in a car industry workshop 2008. Behbood Journal. 2010;14(3):237-43.[Persian]
15. Samadi F, Tirgar A, Nikpour M, Sefidchian A. Shift Work in Medical Students: A Cross-sectional Study on Medical Interns. Archives of Occupational Health. 2017;1(1):6-12.
16. Hadley MB, Roques A. Nursing in Bangladesh: rhetoric and reality. Social science & medicine. 2007;64(6):1153-65.
17. Holmbäck U, Forslund A, Lowden A, Forslund J, Åkerstedt T, Lennernäs M, et al. Endocrine responses to nocturnal eating–possible implications for night work. European journal of nutrition. 2003;42(2):75-83.
18. Crispim CA, Waterhouse J, Dâmaso AR, Zimberg IZ, Padilha HG, Oyama LM, et al. Hormonal appetite control is altered by shift work: a preliminary study. Metabolism. 2011;60(12):1726-35.
19. Jaffe MP, Smolensky MH, Wun C-C. Sleep quality and physical and social well-being in North American petrochemical shift workers. Southern medical journal. 1996;89(3):305-12.
20. Knutsson A, Hallquist J, Reuterwall C, Theorell T, Akerstedt T. Shiftwork and myocardial infarction: a case-control study. Occupational and environmental medicine. 1999;56(1):46-50.
21. Koslowsky M, Babkoff H. Meta-analysis of the relationship between total sleep deprivation and performance. Chronobiology international. 1992;9(2):132-6.
22. Rahimpour F, Mohammadi S, Aghilinejad M, Attarchi M, Malek M, Dehghan N. Comparison of Sleep Disorders among Nightshift guard men in Iran University Hospitals Using ESS and PSQI questionnairesin 2009. Occupational Medicine Quarterly Journal. 2011;2(1):39-43.[Persian]
23. Marquie J, Foret J. Sleep, age, and shiftwork experience. Journal of sleep research. 1999;8(4):297-304.
24. Härmä MI, Hakola T, Akerstedt T, Laitinen JT. Age and adjustment to night work. Occupational and Environmental Medicine. 1994;51(8):568-73.
25. Arghami Sh, Ghanbari H, Zahirian Gh. Health status of city staff shiftwork in a hospital Razan. Ergonomic Journal. 2014;2(1):64-9.[Persian]
*Corresponding AuthorEmail: naserhasheminejad@gmail.com
Tel: +98 9133562797
Received: 01.05.2020 Accepted: 06.12.2020
[1] کارشناس ارشد بهداشت حرفه‌ای، گروه مهندسی بهداشت حرفه ای، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
[5] دانشیار بهداشت حرفه‌ای، گروه مهندسی بهداشت حرفه ای، دانشکدۀ بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران
* نویسنده مسئول: تلفن تماس: 09133562797، پست الکترونیکی : naserhasheminejad@gmail.com
تاریخ دریافت: 12/02/1399 تاریخ پذیرش: 16/09/1399
* نویسنده مسئول: تلفن تماس: 09133562797، پست الکترونیکی : naserhasheminejad@gmail.com
تاریخ دریافت: 12/02/1399 تاریخ پذیرش: 16/09/1399
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
