Research code: 63668
Ethics code: IR.SBMU.RETECH.REC.1399.1070
Ashouri M, Eidani S, Salehi Sahlabadi A. A review of studies on the evaluation of manual handling with different methods in Iran from 1389 to 1399. tkj 2021; 13 (1) :81-93
URL:
http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1123-fa.html
عشوری مریم، عیدانی شقایق، صالحی سهل آبادی علی. مروری بر مطالعات ارزیابی حمل دستی بار با روشهای مختلف در ایران از سال 1389 تا 1399. فصلنامه علمی تخصصی طب کار. 1400; 13 (1) :81-93
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1123-fa.html
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ، asalehi529@sbmu.ac.ir
متن کامل [PDF 833 kb]
(992 دریافت)
|
چکیده (HTML) (1400 مشاهده)
متن کامل: (1931 مشاهده)
مروری بر مطالعات ارزیابی حمل دستی بار با روشهای مختلف در ایران از سال 1389 تا 1399
مریم عشوری[1]، شقایق عیدانی1، علی صالحی سهل آبادی[2]*
چکیده
مقدمه: امروزه در بیشتر صنایع کشور بخشهای زیادی از فعالیت کارگران را حمل دستی بار تشکیل میدهد. اختلالات اسکلتی- عضـلانی، حیطـههایی از شــرایط فرسایشی و التهابی اسـت کـه بـه صـورت درد، رنـج و ناراحتی در ماهیچههـا، تاندونهـا، رباطهـا، مفاصـل، اعصاب محیطی و رگهای خونی بروز میکنـد و اثر قابل توجهی بر روی کیفیت زندگی، از دسـت رفـتن زمان کاری، غیبت از کار، افزایش محدودیتهای کاری، تعویض شغل و از کار افتادگی دارد و عوارض اقتصـادی فراوانی به فرد، سازمان و جامعـه تحمیـل مـیکنـد. مطالعه حاضر با هدف مروری بر مطالعات بررسی حمل دستی بار با روشهای مختلف در ایران از سال 1389 تا 1399 انجام شد.
روش بررسی: فرآیند کلی مطالعه حاضر شامل جستجوی مقالات در پایگاههای معتبر داده داخلی و خارجی بوده است پس از گزینش مقالات اطلاعات لازم استخراج گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در مجموع بر اساس معیارهای ورود تنها مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفتند که از روشهای ارزیابی حمل دستی بار NIOSH، KIM، SNOOK، 3DSSPP، WISHA، UTAH، MAC، ART و آیین نامه حمل دستی بار در ایران استفاده کرده بودند.
یافتهها: تعداد 15 مقاله انگلیسی و 50 مقاله فارسی یافت شد که از این بین 44 مقاله بر اساس معیارهای خروج مطالعه حذف گردید و تعداد 21 مقاله برای این مطالعه انتخاب شده و وارد آنالیز نهایی شدند.
نتیجهگیری: بیشترین تعداد مطالعات به ترتیب در شهرهای همدان، تهران، ملارد، شیراز و قزوین انجام شده بود. به ترتیب NIOSH، KIM و 3DSSPP سه روش مورد استفاده با بیشترین تعداد مطالعات انجام شده در زمینهی ارزیابی حمل دستی بار در صنایع بودند. بیشترین مطالعات در محیطهای کار در صنعت ریختهگری، صنایع غذایی، کاشیسازی و بیمارستان انجام شده بود. با بررسی مطالعات انجام شده مشخص شد نیاز به بررسیهای بیشتر در این زمینه وجود دارد، همچنین بررسی بیشتر با روشهای ارزیابی مختلف و جدید در صنایع مختلف کشور موضوعی مهم و چالش برانگیز در این حیطه است.
واژههای کلیدی:
ارزیابی وظایف بلند کردن بار، حمل دستی بار، ارزیابی ارگونومی
مقدمه
توسعه روزافزون فنآوری و مکانیزه شدن فرآیندهای صنعتی در محیطهای کاری نتوانسته است محیط کار را از انجام وظایف حمل دستی بار کاملا بی نیاز سازد (1). قسمت زیادی از فعالیت کارگران در محیط کار را حمل دستی بار تشکیل میدهد و ثابت شده است که حمل دستی بار باعث بروز مشکلات اسکلتی - عضلانی مانند اختلالات کمر مرتبط به کار میشود (2). حمل بار بـه بلنـد کـردن، پـایین آوردن، هل دادن، حمل یا حرکـت بـار بـا اسـتفاده از دسـت یـا نیروی بدن اطلاق میشود (3). عوامل خطرزای ارگونومیکی میتوانند با تحـت تـأثیر قرار دادن استخوانها، اعصاب، تاندونها، رباطها، مفاصل، غضروفها، رگهای خونی و دیسکهای ستون فقرات ،کارگران را در معرض ریسک ابتلا به اختلالات اسکلتی- عضلانـی مـرتبط با کـار قـرار دهند (4). اختلال اسکلتی- عضلانی مرتبط با کار علاوه بر تأثیراتی که بر روی خود کارگران دارد، هزینههای مشاغل و جامعه را نیز افزایش میدهند (5).
اختلالات اسکلتی- عضـلانی، حیطـه های از شــرایط فرسایشی و التهابی اسـت کـه بـه صـورت درد، رنـج و ناراحتی در ماهیچه هـا، تانـدونهـا، ربـاطهـا، مفاصـل، اعصاب محیطی و رگهای خونی بروز میکنـد و اثر قابل توجهی بر روی کیفیت زندگی، از دسـت رفـتن زمان کاری، غیبت از کار، افزایش محدودیتهای کاری، تعویض شغل و از کار افتادگی دارد و عوارض اقتصـادی فراوانی به فرد، سازمان و جامعـه تحمیـل مـیکنـد. یکی از رایج ترین اختلالات اسـکلتی- عضـلانی کـه در اثر ریسک فاکتورهای مختلفی از جمله حمل دستی بـار ایجاد میشود، کمردردهای شـغلی اسـت و به عنوان یک مشکل جدی، پرهزینه و شایع در سطح ملی و بینالمللی مطرح میباشد (6). اختلالات اسکلتی-عضلانی مرتبط با کار یکی از شایعترین بیماریها و آسیبهای شغلی است (7). عوامل خطر متعددی از جمله وضعیت نامناسب بدنی، تکرار حرکات بدنی به طور مداوم، فشار ثابت طولانی به عضلات گردن و شانه در هنگام بلند کردن بار و کارهای استاتیک و همچنین شرایط فیزیکی و محیطی نامناسب در هنگام حمل بار در ایجاد اختلالات اسکلتی-عضلانی دخیل میباشند (8).
گزارش مرکز تحقیقات ملی بهداشت و ایمنی شغلی آمریکا (NIOSH: National Institute for Occupational Safety and Health) نشان داد که نزدیک به 48 درصد از کل بیماریهای ناشی از کار و دومین عامل در رده بندی مشکلات مربوط به سلامتی به آسیب های اسکلتی عضلانی اختصاص دارد و بیش از 2/1 میلیارد دلار هزینه های مستقیم و 90 میلیون دلار هزینه های غیرمستقیم را شامل می گردد (9). گزارشات بررسی اختلالات اسکلتی عضلانی ناشی از کار در آمریکا نشان داد که صنایع تولیدی، خدمات پزشکی و اجتماعی و صنعت ساختمانی به ترتیب بیشترین اختلال اسکلتی عضلانی مرتبط با کار را دارند (10).
در ایران کمردرد و سایر اختلالات اسکلتی- عضلانی ناشی از کار، رتبه دوم را پس از بیماریهای قلبی عروقی به خود اختصاص داده است. در بسیاری از مطالعات انجام شده تاکنون در مورد مشاغل مختلف و کارمندان (مانند کارمندان پست، پزشکان، سربازان،کارگران ساختمانی و سایر گروهها) افزایش شیوع کمردرد از 15٪ به 84٪ گزارش شده است. کمردرد باعث کاهش عملکرد کارگر و منجر به غیبت میشود، 25٪ از روزهای کاری از دست رفته در ایران به دلیل کمردرد است (11).شیوع اختلالات- اسکلتی عضلانی مرتبط با کار در پرسنل بیمارستانی دارای وظایف حمل دستی بیمار بیشتر از سایر کارکنان بخش درمان است و یکی از مهم ترین فاکتورهای تهدید کننده ی سلامت آنها است (12). با توجه به اهمیت این مسئله از جمله اقدامات پیشگیرانه که توسط سازمانها و پژوهشگران در خصوص حمل دستی بار صورت گرفته است به کار گیری روشهای مختلف ارزیابی حمل دستی بار، تعیین حدود مجاز و روشهای تعیین وزن مجاز در حمل دستی بار بوده است از جمله این روشها میتوان به معادله نایوش، جداول اسنوک، روش شاخص کلیدی و... اشاره کرد (13). روش شاخص کلیدی KIM: Key Indicator Method)) به منظور ارزیابی مواجهه مخاطرات اسکلتی عضلانی ناشی از کار طراحی شده است و این مزیت را دارد که برای مشاغل بلند کردن بار، نگه داشتن، کشیدن و هل دادن تفاوت قائل شده و برای ارزیابی ریسک هر یک از مشاغل ذکر شده چک لیستهای متفاوتی دارد. همچنین این روش می تواند اطلاعات قابل اعتمادی را برای انجام اقدامات مداخله ای و تعیین اولویتها در اختیار محققین قراردهد (9).
برنامه نرم افزاری (3DSSPP:
Three-Dimensional Static Strength Prediction Program) بر پایه تحقیق مرکز ارگونومی دانشگاه میشیگان پیرامون موضوع توانایی نیروی استاتیکی و بیومکانیکی کارگران مرتبط با نیازهای فیزیکی محیط کار میباشد. 3DSSPP یک روش بیومکانیکی استاتیک است که جهت آنالیز حرکات آهسته که در وظایف حمل بار سنگین وجود دارد، مناسب است و زمانی که در محاسبات بیومکانیکی تأثیر سرعت و مقدار حرکت اهمیت ندارد، دانسته میشود (14).اسنوک و همکارانش بر اساس مطالعاتی که بر روی اشخاص کارگر صنعتی به منظور تعیین حدود وزنی به روش سایکوفیزیکی در ارتباط با وظایف بلند کردن و پایین گذاشتن بار و سایر وظایف حمل دستی بار، انجام دادند جداولی تحت عنوان جداول اسنوک منتشر کردند، این جداول حداکثر حدود وزنی را برای درصدهای مختلفی از جمعیت کارگر مردان و زنان در وظایف مختلف حمل دستی بار پوشش داده است (1).
در سال 1985، نایوش تحقیقات انجام شده در خصوص بلند کردن اجسام را مورد بازنگری قرار داد و نتیجه این بازنگری به روز کردن اطلاعات از جنبه های فیزیولوژیک، بیومکانیک، جسمی-روانی و همه گیر شناختی بلند کردن دستی بار و ارایه معادله بلند کردن بازنگری شده بود. در سال 1994 معادلهای توسط این سازمان تحت عنوان سیستم حمل بار با هدف کاهش عوارض ناشی از بلند کردن بار ارایه شد (15).
یکی دیگر از روشهای ارزیابی خطر اختلالات اسکلتی-عضلانی، روش چارت ارزیابی جابه جایی دستی بار است (MAC: Manual Handling Assessment Chart) است. این روش توسط بخش آزمایشگاه ارگونومی اداره بهداشت و ایمنی (HSE: Health and Safety Executive)تدوین شده است، از این روش جهت ارزیابی ریسک فاکتورهای موجود در بلند کردن، پایین آوردن، حمل و نقل دستی بار و حمل و نقل تیمی طراحی شده است (16). در سالهای اخیر در کشور ما نیز صنایع و در نتیجه آن حمل دستی بار در این صنایع رشد چشمگیری داشته است. با توجه به اهمیت روزافزون این موضوع، همچنین رشد روشها باعث شده است تا در سراسر جهان و همچنین در کشور ما نیز مطالعات مختلفی در زمینۀ ارزیابی حمل دستی بار با روشهای مختلف در صنایع انجام شده است. بنابراین موضوع مطالعه حاضر با هدف مروری بر مطالعات بررسی حمل دستی بار با روشهای مختلف در ایران از سال 1389 تا 1399 انجام شد.
روش بررسی
فرآیند کلی مطالعه حاضر شامل جستجوی مقالات در پایگاههای معتبر داده داخلی و خارجی بوده است پس از گزینش مقالات اطلاعات لازم استخراج گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ادامه مراحل انجام این مطالعه آمده است.
جمع آوری دادهها
در مطالعه حاضر کلیه مقالات چاپ شده بین سالهای 2010 تا 2020 میلادی مورد جستجو قرار گرفتند. بازه زمانی جمع آوری دادهها پاییز 1399 بود. مقالات پایگاههای Scopus، Web of Science، Science Direct، Pub Med، Google Schoolar Magiran، Iran Medex، SID در اکتبر سال 2020 مورد بررسی قرار گرفتند. از کلید واژههای فارسی، ارزیابی وظایف بلند کردن بار، حمل دستی بار، ارزیابی ارگونومیکی، اختلالات اسکلتی عضلانی مرتبط با کار و لاتین Lifting Task Assessment، Manual Material Handling،Ergonomic Assessment، Work-related musculoskeletal disorders استفاده شد.
معیارهای ورود شامل مقالات با سال چاپ بین سالهای 2010 تا 2020 و داشتن حداقل یکی از کلیدواژههای مذکور علاوه بر ارزیابی حمل دستی بار در عنوان مطالعه بود. تنها مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفتند که از روشهای ارزیابی حمل دستی بار NIOSH، KIM، SNOOK، 3DSSPP، WISHA، UTAH، MAC ، ART و آیین نامه حمل دستی بار در ایران استفاده کرده بودند. معیارهای خروج مقالات شامل مقالات غیر پژوهشی، غیر مرتبط بودن با موضوع این مطالعه، تکراری بودن و عدم استفاده از روشهای ارزیابی حمل دستی بار بود.
مطالعات جست و جو شده در پایگاه های بین المللی و داخلی (تعداد = 65)
|
مطالعات نهایی وارد شده در مرور (تعداد = 21)
|
مطالعات باقی مانده برای بررسی متن کامل (تعداد = 42)
|
مطالعات باقی مانده پس از حذف موارد تکراری (تعداد = 58)
|
مطالعات بدون متن کامل (تعداد = 4)
|
غربالگری عنوان و خلاصه مطالعات (تعداد = 58)
|
مطالعات حذف شده بعد از غربالگری متن کامل (تعداد = 21)
|
مطالعات تکراری حذف شده (تعداد = 7)
|
مطالعات حذف شده بعد از غربالگری عنوان و خلاصه (تعداد = 12)
|
نمودار1. نمودار غربالگری مطالعات جست و جو شده در پایگاههای بین المللی و داخلی
گزینش مقالات
برای دستیابی به مقالات نهایی جهت بررسی، مقالات غیرمرتبط با موضوع از مطالعه حذف گردیدند. سپس مقالات غیر پژوهشی نظیر سر مقالات، نامه به سردبیر و متون کلی و عمومی حذف شدند.
در ادامه بعد از خواندن چکیده و کلید واژههای مقالهها و با رعایت معیارهای ورود و خروج مقالات در مطالعه، مقالات مرتبط به منظور مرور، بررسی و آنالیز شد. در نهایت مقالاتی که تکراری بودند، در صنایع انجام نشده بودند و یا از روشهای ارزیابی حمل دستی بار استفاده نکرده بودند حذف شدند. در مجموع بر اساس معیارهای ورود تعداد 15 مقاله انگلیسی و 50 مقاله فارسی یافت شدکه از این بین 44 مقاله بر اساس معیارهای خروج مطالعه حذف گردید و تعداد 21 مقاله برای این مطالعه انتخاب شده و وارد آنالیز نهایی شدند.
استخراج اطلاعات
در مقالات انتخاب شده هدف مطالعه، روش اجرا، روشهای ارزیابی حمل دستی بار و یافتهها مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات مربوط به عنوان مقاله، سال چاپ،کشور محل انجام مطالعه، نوع روش ارزیابی حمل دستی بار مورد استفاده و نتیجه آنها استخراج شد.
نتایج
پس از جستجوی کلیه پایگاههای بین المللی و داخلی تعداد 65 مقاله یافت شد که پس از حذف مقالات تکراری 58 مقاله وارد مرحله بررسی از نظر عنوان و چکیده شد. پس از بررسی عناوین و چکیده مقالات، تعداد 42 مقاله وارد مرحله بعدی شد که در این مرحله متن کامل مقالات مورد بررسی قرار گرفت و تعداد بیست و یک مطالعه وارد آنالیز نهایی شد. فلوچارت مطالعات وارد شده در نمودار یک نشان داده شده است.
توصیف مطالعات وارد شده
خصوصیات مطالعات وارد شده در جدول یک آمده است. از 21 مطالعه ی بررسی شده 4 مطالعه به زبان انگلیسی و 17 مطالعه به زبان فارسی به چاپ رسیده بودند. همچنین فراوانی مطالعات اجرا شده بر اساس شهر انجام مطالعه در نمودار دو نشان داده شده است. بیشترین تعداد مطالعات به ترتیب در شهرهای همدان، تهران، ملارد، شیراز و قزوین انجام شده بود.