Ethics code: لازم نیست
Sadra Abarghoei N, Akhavan A, Sarhadi Amjaz S, Soltani R. Evaluation of the relationship between the establishment of the safety, health and environment management system on the performance of employees of the coking complex and refineries - Iranian Zarand Steel Company. tkj 2024; 16 (2) :43-55
URL:
http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1281-fa.html
صدرا ابرقوئی ناصر، اخوان آفرین، سرحدی امجز صالح، سلطانی رضیه. ارزیابی ارتباط استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست بر عملکرد کارکنان مجتمع ککسازی و پالایشگاهها- شرکت فولاد زرند ایرانیان. فصلنامه علمی تخصصی طب کار. 1403; 16 (2) :43-55
URL: http://tkj.ssu.ac.ir/article-1-1281-fa.html
گروه مهندسی صنایع دانشگاه علم و هنر ، Nasersadra@yahoo.com
متن کامل [PDF 1104 kb]
(197 دریافت)
|
چکیده (HTML) (340 مشاهده)
متن کامل: (445 مشاهده)
ارزیابی ارتباط استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست بر عملکرد کارکنان مجتمع ککسازی و
پالایشگاهها- شرکت فولاد زرند ایرانیان
ناصر صدرا ابرقویی1[*]، آفرین اخوان2، صالح سرحدی امجز3، رضیه سلطانی4
چکیده
مقدمه: پژوهش حاضر باهدف بررسی ارتباط استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست بر عملکرد کارکنان مجتمع ککسازی و پالایشگاههای شرکت فولاد زرند ایرانیان صورت گرفت. در ابتدا ابعاد و گویههای استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست و عملکرد کارمندان شناسایی شد و سپس روابط بین متغیرهای شناساییشده ارائه گردید.
روش بررسی: برای گردآوری دادههای مربوط به سنجش متغیرهای تحقیق از دو پرسشنامه استاندارد استفاده شد که درمجموع شامل 2 سازه، 3 بعد، 20 پرسش است. برای بررسی روایی پرسشنامه از روش اعتبار محتوا استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ برابر 863/0 محاسبه شد که نشاندهنده پایایی پرسشنامه بود. جامعه آماری این تحقیق شامل کارکنان و کارشناسان شرکت فولاد زرند ایرانیان است. پس از اطمینان از روایی و پایائی مقیاسهای طراحیشده بر اساس محاسبات انجامشده، پرسشنامهها در نمونهای به حجم 260 نفر توزیع شد. برای بررسی دادههای دموگرافیک، آمار توصیفی، آزمون K-S برای تعیین نرمال بودن دادهها از نرمافزار SPSS24، برای تعیین روایی سازه از آزمون تحلیل عاملی تأییدی و برای روابط بین متغیرها نیز از مدل معادلات ساختاری با استفاده از نرمافزار آماری 3 SMART-PLS صورت گرفت.
نتایج: استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست بر عملکرد کارمندان با بار عاملی 623/0 و آماره T آزمون 803/9 و نیز سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست بر ابعاد عملکرد کارمندان شامل افزایش دانش و کیفیت کار، رابطه بهتر با همکاران، بهتر شدن ویژگیهای فردی، ایجاد مهارت و سرپرستی بهتر، بهبود خلاقیت و بهبود مشتری مداری شرکت فولاد زرند ایرانیان به ترتیب با بار عاملی 555/0، 664/0، 430/0، 436/0، 424/0 و 461/0 و آماره T آزمون 086/8، 337/12، 069/5، 792/5، 055/5 و 629/6 رابطه معناداری دارد.
نتیجهگیری: یافتهها نشان میدهد استقرار سیستم مدیریت HSE بر عملکرد کارکنان و ابعاد آن شامل کیفیت قوانین ایمنی و بهداشت شغلی، پیروی عملی منطبق با قانون، مدیریت و همکاری، فرآیندهای محیط کار، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و توانمندسازی رفتار مدیران و کارکنان تأثیر معناداری دارد.
واژههای کلیدی: سیستم مدیریت HSE، عملکرد کارمندان، رابطه میان کارکنان، ارتقاء ایمنی، صنایع فولاد
مقدمه
سنجش عملکرد ازجمله تأثیرگذارترین راههای ارتقای مستمر پروسهها میباشد. با این کار میشود نقاطی که ضعیف هستند و توانایی ایجاد چالش در سازمان را دارند مشخص کرد. سنجش عملکردHSE در حین اجرای پروژه از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد(1). در سالهای اخیر تحقیقات در زمینه نوظهور از تمرکز بر روی عملکرد بهینه افراد و تجربیات مثبت آنان حمایت کرده است(2). عملکرد HSE، به میزان بیماریها و شرایط کلیدی، حمایت از سلامت کارکنان با مراقبتهای بهداشتی، بهکارگیری و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، استقرار قوانین مناسب برای بهبود نتایج سلامت و رفاه و کاهش حوادث و ریسک موجود در بخشهای مختلف اندازهگیری میشود(3-6) و بهطورکلی ترکیبی از شاخصهای عملکرد فعال و واکنشی باید برای نظارت مؤثر بر عملکرد استفاده شود(7،8).
انطباق با بهداشت، ایمنی و محیطزیست (HSE) جزء ضروری هر صنعتی است، بهویژه در صنعت فولاد که در آن خطرات ذاتی بالایی وجود دارد(9). حوادث محل کار، صدمات و انتشارات محیطی در صنعت فولاد هزینههای اقتصادی را بر اپراتورها، کارکنان و جامعه، گستردهتر تحمیل میکند(10). استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست، بهمنظور حفاظت از اشخاص، داراییها و محیطزیست به کار میرود. پیشگیری از رخداد آسیبها و حادثههای HSE تنها از طریق ایجاد سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست (HSE) امکانپذیر است(11). سلامت و ایمنی شغلی (OHS) برای رفاه و بهرهوری کارکنان حیاتی است(12). افزایش ضریب ایمنی کاری و کاهش حوادث ناشی از آن، مدیران سازمانهای پیشرو را در جهت استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست سوق داده است(13). استقرار این سیستم در سازمانها و صنعتهای عظیم و خرد دنیا همیشه طبق برخی راهنماییها صورت گرفته که عموماً از ساختار یکسانی برخوردار هستند. توجه ویژه صنایعی مانند فولاد و نیز صنایع نفت، گاز و پتروشیمی به چنین سیستمی بیانگر ضرورت آن در طرحریزی و گسترش محصولها، خدمتها و پروسهها با مدنظر قراردادن ملاحظههای ایمنی، بهداشتی و محیطزیستی آنهاست، چراکه حادثههای مربوط به شغل امکان دارد سبب آسیب به فرد، محیطزیست، تلف شدن وقت و هزینه شود؛ بنابراین مستقر شدن چنین سیستمی ربط معناداری با عواملی همچون ضریب شدت حادثه و تکرارپذیری آن، تعداد روزهایی که تلفشده، میزان حوادث جزئی و حوادث کلی خواهد داشت(14). بهبود مدیریت بهداشت و ایمنی شغلی منجر به پیشگیری از قرار گرفتن در معرض حوادث و اجتناب از آسیب میگردد و رفاه کارکنان، بهبود مسائل روانی و پیشگیری از فرسودگی شغلی منجر میگردد(15).
رعایت ایمنی در صنایع فولاد سبب بهبود کارآمدی و افزایش بهرهوری در تولید میشود(16،17). انجام تمهیدات ایمنی بهمنظور جلوگیری از بروز حریق باید در اولویت یک صنعت باشد (18،19). بر اساس گـزارش WHO، در کل دنیا هر سال 200000 نفر به دلیل حادثههای شغلی میمیرند و همچنین 125 میلیـون حوادث شغلی رخ میدهدکه بیشترشان هم منجر به نقـص اعضاء و آسیبهای گوناگون میشوند و آسیب مالی به همراه دارند(20). در دنیای کنونی خیلی از سازمانها و صنعتهای خرد و عظیم همچون فولاد دریافتهاند که پیشگیری از وقوع صدمه و حادثههای HSE نیازمند مستقر نمودن سیسـتمی یکپارچـه در حوزه مدیریت HSE میباشد(21). بنابراین مستقر نمودنHSE-MS در مشاغلی از قبیل شرکت فولاد زرند ایرانیان سبب کم شدن خیلی از حادثهها، صدمات و مشکلات محیطزیستی و یا کم شدن عواقبشان میگردد. ارزیابی کردن عملکرد در هرگونه سیستم مدیریتی مرحلهای اصلی از بهبـود مستمر به حساب میآید که این کار نیـازمند طرحریزی و معین کردن معیارهای ارزیابی عملکرد است. این کار خواهد توانست سبب افت ریســک و پتانسیل مشکلات محیطزیستی و نیز علل آسیبرسان گردد و بهبود سطح ایمنـی و در پایان ایجاد شرایط مناسب برای بهبود مستمر مرتبط را رقم زند. مشخص است به کارفرماها، مجریها و پیمانکارهایی که در صنایع فولاد مشغول هستند، رعایت قوانین HSE تکلیف شده است تـا بـا پایینترین صدمه کار خود را به انجام رسانند. چراکه بـا مستقر شدن سیستم مــدیریتی HSE شرایط برای شناخت و کشف مخاطرات و علیالخصوص راهحلهای مناسب جهت کنترل ریسکها و رساندن آنها به سطح موردقبول هم ایجاد میگردد(22).
عدم توجه به مسائل ایمنی و محیطزیست در کارخانههای فولاد، ضررهای مالی جبرانناپذیری را به کارفرماها و پیمانکاران تحمیل مینماید که چنین مخارجی شامل مخارج مربوط به حوادث شغلی، دوبارهکاریها، دیرکردها و کم شدن اعتبار سازمان و پیمانکارهایش می باشد. از سویی یافتههای مطالعات مشخص نموده است که میزان تأثیرگذاری از اعمال کارکنان در کارخانههای فولاد و اعمال ناایمن است که منجر به بروز حوادث فجیع میگردد، که رخ دادن این حادثهها باعث تحمیل زیانهای غیرقابل جبرانی میگردد. ازاینرو اهداف اجرای این تحقیق شناخت نتایج رابطه استقرار مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست بر عملکرد کارکنان بهطورکلی و با در نظر گرفتن هر یک از بخشهای آن است، تا با پیدایش آمادگی موردنیاز در استقرار سیستمی یکپارچه و در جهت پیشبرد عملکرد کارمندان، امکان ارتقاء وضعیت حال حاضر کارخانه برای تطبیق با سیستم مدیریت ایمنی، بهداشتی، پدید آوردن زمینه مطلوب جهت ارتقای بهرهوری کارگران فولاد زرند، بهبود عملکرد کارکنان بهصورت مستقیم و غیرمستقیم حاصل افزایش هماهنگی کارکنان با یکدیگر، انطباق بیشتر آنان با قوانین و افزایش توانمندسازی رفتار آنان در کارخانهی زرند میباشد. لذا به دلیل روند رو به رشد فعالیت شرکتهای مختلف فولاد و کاربرد بااهمیت عملکـرد HSE در بهبود مسـتمر، لزوم در اختیار داشتن یک ابـزار بـرای ارزیابی عملکرد احساس میگردد. در این تحقیق باهدف ارزیابی رابطه مستقر شدن سیستم HSE-MS بر عملکرد کارمندان شرکت فولاد زرند ایرانیان به تحقیق پرداخته خواهد شد.
استقرار مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست
|
کیفیت قوانین ایمنی و بهداشت شغلی
|
پیروی عملی منطبق با قانون
|
توانمندسازی رفتار مدیران و کارمندان
|
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی
|
شکل 1: مدل مفهومی تحقیق (23، 24)
در شکل 1 مدل مفهومی تحقیق نمایش دادهشده است. بنابراین با توجه به نقش مستقل استقرار مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست و نقش وابسته عملکرد کارکنان، این تحقیق در پی این است که استقرار مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست در شرکت فولاد زرند ایرانیان موجب بهبود عملکرد شامل ابعاد افزایش دانش و کیفیت کار، رابطه بهتر با همکاران، بهتر شدن ویژگیهای فردی، ایجاد مهارت و سرپرستی بهتر، بهبود خلاقیت و بهبود مشتریمداری میشود.
پیشازاین تحقیقاتی در این زمینه انجامشده است، میرزا و همکاران (1399) دریافتند تغییر در تعهد مدیریت به امور سلامت، ایمنی و محیطزیست و اصلاح سیستم مدیریت ریسک میتواند عملکرد را بهبود بخشد(25). جعفری و همکاران (1399)، اشاره کردند که تدوین سندی جامع و چارچوبی مشخص در زمینه مدیریت HSE و نظارت و پایش مستمر گامی مؤثر برای حل مشکلات پیشروی مسئولان شهری میباشد و مسیر رسیدن به توسعه پایدار شهری را هموارتر میکند(26). نوربخش (1396)، دریافتند که سیستمهای HSE-MS وقتی به موفقیت میرسند که رویکردی در جهت پیشگیری در حادثهها و بیماریهای حرفهای و خسارات محیطزیستی داشته باشد(27).
سرخیل (2021)، نشان دادند بهکارگیری شاخصهای مختلف ایمنی، تجزیهوتحلیل ریسک و حوادث میتواند به اثربخشی سیستم ایمنی، تشخیص بازخورد خطا، کاهش خطر و بهبود مستمر سیستم کمک کند(28). حاجیپور و همکاران (2021)، کاربرد سیستم مدیریت HSE در صنعت معدن بررسی و چالشهای مربوط به ادغام آن با سایر روشها را بررسی کردند(29). یو و همکاران (2017)، دریافتند که وجود یک سیستم واحد میتواند در این رابطه کمک بیشتری نماید و یکپارچهسازی سیستمهای فوق میتواند مفید باشد(30).
با توجه به مطالعات صورت گرفته، تاکنون در حوزهی استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست و عملکرد کارمندان با در نظر گرفتن ابعاد و شاخصهای آن تحقیق مستقلی صورت نگرفته است و حالآنکه در این تحقیق از SMART-PLS برای بررسی فرضیات تحقیق استفاده نماید، صورت نگرفته است. ضمن آنکه معرفی شرکت فولاد زرند ایرانیان بهعنوان مطالعه موردی خود از جنبههای نوآوری تحقیق حاضر است چراکه تاکنون پژوهشهای اندکی در خصوص سنجش میزان تأثیر استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست صورت گرفته است.
روش بررسی
پژوهش حاضر با در نظر گرفتن دیدگاه هدف در زمره پژوهشهای کاربردی بوده و با در نظر گرفتن اینکه ادبیات موضوع، پیشینه تحقیق و پرسشنامه آن از مطالعات کتابخانهای بوده و پسازآن با استفاده از پرسشنامه با مطالعه میدانی به دادههای خام دستیافته شده، میتوان گفت مطالعه حاضر توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری در این تحقیق کارکنان شرکت فولاد زرند ایرانیان میباشند. برای تعیین حجم نمونه آماری از فرمول کوکران استفاده گردید، که با مدنظر قراردادن اینکه جامعه آماری تعداد 800 نفر میباشد حجم نمونه 260 نفر به دست میآید که پرسشنامه میان این تعداد توزیع میشود، برای انتخاب این افراد، پرسشنامه تحت نظر سرپرست هر بخش به افراد معرفی شد که ترجیحاً آشنایی بیشتری با مسائل ایمنی، بهداشت و محیطزیست داشت، ارائه شد. تعدادی از این افراد عنوان کردند که با موضوع آشنایی ندارند یا تمایل به تکمیل پرسشنامه ندارند، در این صورت از نمونه انتخابی خارج شدند. از سوی دیگر در روند تکمیل پرسشنامه 23 پرسشنامه بهصورت ناقص و نامفهوم تکمیل شد که این پرسشنامهها از روند بررسی خارج شدند. روند توزیع و جمعآوری پرسشنامه تا آنجا ادامه یافت که به 260 پرسشنامه صحیح و کامل دستیافته شد.
برای جمعآوری دادههای پژوهش از ابزار پرسشنامه استفاده شد که این ابزار از دو پرسشنامه استاندارد تشکیل شد:
1- پرسشنامه استقرار مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست: این پرسشنامه 23 سؤالی، دارای 6 بعد کیفیت قوانین ایمنی و بهداشت شغلی، پیروی عملی منطبق با قانون، مدیریت و همکاری، فرآیندهای محیط کار، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی و توانمندسازی رفتار مدیران و کارمندان میباشد(23).
2- پرسشنامه عملکرد کارکنان: این پرسشنامه 17 سؤالی، دارای 6 بعد دانش و کیفیت کار، رابطه بهتر با همکاران، ویژگیهای فردی، مهارت و سرپرستی بهتر، بهبود خلاقیت و مشتری مداری میباشد(24).
در این پرسشنامه نمرهگذاری سؤالات بر روی طیف لیکرت 5 درجهای صورت پذیرفت. پایایی این پرسشنامه بر اساس میزان آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 863/0 که از این میان برای سازه استقرار مدیریت ایمنی، بهداشت و محیطزیست 806/0 و برای سازه عملکرد کارکنان برابر 775/0 محاسبه شد و پایایی پرسشنامه تائید شد. نوع مطالعه روایی سازه، صوری، محتوایی، عاملی، سازه، همگرا، واگرا، گروه مالک، تشخیصی و پیشبین نیز بر روی این پرسشنامه انجام شد(31). روایی سازه پرسشنامه با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی با بهکارگیری نرمافزار SMART-PLS3 مورد ارزیابی قرار گرفت، یکی از روشهای سنجش تناسب حجم نمونه جهت تحلیل عاملی محاسبه آماره KMO (شاخص ارزیابی کفایت نمونه) است. چنانچه مقدار این آماره بیش از 5/0 باشد همبستگیهای موجود برای تحلیل عامل بسیار مناسب است. خروجی آزمون KMO در این مطالعه 798/0 به دست آمد بنابراین همبستگیهای موجود برای تحلیل عامل مناسب اعلام شد. در این تحقیق، جهت تحلیل دادهها از آمار استنباطی، محاسبه شاخصهای توصیفی، مرکزی و پراکندگی و نیز محاسبه نرمال بودن متغیرها با استفاده از آزمون K-S با بهکارگیری نرمافزار SPSS نسخه 24 استفاده شد و پس از تکمیل پرسشنامهها مشخصات دموگرافیک پاسخدهندگان در بخش نتایج در جدول 1 نمایش داده شد. از طرف دیگر از مدل معادلات ساختاری برای تعیین روابط موجود و از آزمون T برای تعیین معناداری ضرایب مسیر و ضرایب ساختاری با بهکارگیری نرمافزار SMART-PLS نسخه 3 انجام شد. با بهکارگیری این نرمافزار تحلیل عاملی تأییدی برای بررسی روایی سازه، اثر علّی بین متغیرهای پژوهش برآورد میگردد. در این نرمافزار علاوه بر مدل اندازهگیری متغیرهای پژوهش، ضریب مسیر بین متغیرهای پنهان نیز برآورد شد(32،33).
نتایج
پس از جمعآوری دادههای پرسشنامه در ابتدای امر دادههای جمعیت شناختی نمونه استخراج شد که در جدول 1 نمایش دادهشده است. طبق دادههای جدول از 260 نفر از کارکنان شرکت کننده در این مطالعه 217 نفر مرد بودند، بیشتر کارکنان تحصیلات در سطح کارشناسی (125 نفر) داشتند، 139 نفر متأهل بودند و بیشتر آنها در محدوده سنی 30-40 سال
داشتند.
جدول 1: دادههای جمعیت شناختی نمونه تحقیق
متغیرها |
فراوانی |
درصد |
جنسیت |
مرد |
217 |
5/83 |
زن |
43 |
5/16 |
تحصیلات |
دیپلم و پایینتر |
24 |
2/9 |
کاردانی |
71 |
3/27 |
کارشناسی |
125 |
1/48 |
تحصیلات تکمیلی |
40 |
4/15 |
تأهل |
مجرد |
121 |
5/46 |
متأهل |
139 |
5/53 |
سن |
کمتر از 30 سال |
15 |
8/5 |
30 تا 40 |
118 |
4/45 |
40 تا 50 |
85 |
7/32 |
بالاتر از 50 سال |
42 |
2/16 |
پس از استخراج دادههای جمعیت شناختی مهمترین شاخصهای مرکزی و پراکندگی تحقیق با استفاده از آمار توصیفی در نرمافزار SPSS بررسی و نشان داد که دادههای مربوط به متغیرهای مورد مطالعه از توزیع نرمال برخوردار است.
نتایج حاصل از آنالیز توصیفی متغیرها نشان داد که کارکنان مجتمع ککسازی و پالایشگاههای شرکت فولاد زرند ایرانیان باوجود میانگین 567/595±0/3 از عملکرد متوسط رو به بالا برخوردارند که در میان ابعاد عملکردی کارمندان بعد ویژگیهای فردی با میانگین 642/0±888/3 بالاترین امتیاز را در عملکرد داشته که نشاندهنده نقطه قوت عملکرد فردی کارمندان شرکت و جذب کارمندانی توانا بوده است. از سوی دیگر امتیاز استقرار سیستم HSE-MS در شرکت با میانگین 566/0±571/3 را میتوان متوسط رو به بالا اعلام کرد که در این میان، بعد التزام و رعایت استفاده از تجهیزات حفاظت فردی با میانگین 728/697±0/3 با بالا بودن امتیاز، امتیاز سازه را بهبود داد.
بعد از تجزیهوتحلیل توصیفی دادهها، به تحلیل استنباطی دادهها پرداخته میشود. در تجزیه تحلیل استنباطی، فرضیههای تحقیق مورد ارزیابی و آزمون قرار میگیرند. شکل 2 و 3 مدل تحقیق را در حالت قدر مطلق معناداری ضرایب
(t-value) نشان میدهد. این مدل در واقع تمامی معادلات اندازهگیری(بارهای عاملی مرتبه اول و دوم) و معادلات ساختاری را با استفاده از آماره t، آزمون میکند. بر طبق این مدل، هر یک از بارهای عاملی و ضرایب مسیر در سطح اطمینان 95% معنادار هستند اگر و فقط اگر مقدار آمارهی t بزرگتر از 96/1 قرار گیرد. نتایج نشان میدهد که تمامی بارهای عاملی در سطح اطمینان 95% معنادار میباشند. این مدل با اقتباس از برونداد نرمافزار SMART-PLS ترسیمشده است.
جدول 2: شاخصهای روایی و پایایی مدل
متغیرهای پنهان |
AVE |
CR |
R2 |
آلفای کرونباخ |
|